Λεκτική βία στις σχέσεις, ένας περίτεχνος τρόπος χειραγώγησης!

Αποφάσισα σήμερα να ασχοληθώ με το κεφάλαιο της «λεκτικής βίας». Αφορμή ήταν η ερώτηση-παράκληση μιας αναγνώστριας η οποία είναι θύμα λεκτικής βίας και που η απάντησή μου δε χωρούσε σε 10 σειρές και έπρεπε να γίνει με τη μορφή του εν λόγω άρθρου. Είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο με το οποίο ερχόμαστε… αντιμέτωποι ακόμη και κάθε μέρα στις διάφορες σχέσεις μας και συχνά δεν το αντιλαμβανόμαστε καν. Οι περισσότεροι γνωρίζουμε τη σωματική κακοποίηση, κυρίως κατά των γυναικών και των μαθητών (bullying), η λεκτική βία λοιπόν, μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε άνθρωπο, ανεξάρτητα από φύλο, κοινωνική-οικονομική κατάσταση και μόρφωση.

Οι λέξεις έχουν τη σημασία τους καθώς είναι μια απόπειρα να ελέγξει το ένα άτομο το άλλο και κάποιος που γνωρίζει να τη χειρίζεται καλά, μπορεί να τραυματίσει την αυτοεκτίμησή σας, ενώ παράλληλα εμφανίζεται ως κάποιος που νοιάζεται βαθιά για εσάς.

Είναι το ίδιο επώδυνη με τη σωματική. Η μόνη διαφορά είναι ότι η σωματική αφήνει ορατά σημάδια, στη λεκτική κακοποίηση όμως η φθορά είναι εσωτερική, τα σημάδια βαθιά και η αυτοεκτίμηση πληγωμένη και κατακερματισμένη.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά και πως μπορούμε να τη διακρίνουμε;

Δε συνιστούν όλες οι «κακές» λέξεις που χρησιμοποιούνται από τους συντρόφους λεκτική κακοποίηση. Στο βιβλίο «The Verbally Abusive Relationship», η επικοινωνιολόγος-σύμβουλος ζευγαριών και συγγραφέας Patricia Evans αναφέρει ορισμένα σαφή χαρακτηριστικά λεκτικής κακοποίησης στη σχέση:

Χαρακτηρισμοί: Αυτή η μορφή λεκτικής κακοποίησης είναι η πιο «ύπουλη». Υπάρχουν επίθετα που συνιστούν κακοποίηση πέρα πάσης αμφιβολίας αλλά εκτός από αυτά, υπάρχουν και κάποιες κεκαλυμμένες απόπειρες του/της συντρόφου που είναι δύσκολο να αναγνωριστούν. Για παράδειγμα, ασκούν συνεχώς «εποικοδομητική κριτική» προκειμένου να σας «γονατίσουν». Εάν λοιπόν ο/η σύντροφός σας, σας κριτικάρει συνεχώς «για το καλό σας», προσέξτε.

Λέξεις ντροπής: Οι επικριτικές, σαρκαστικές και κοροϊδευτικές λέξεις που σκοπό έχουν να σας μειώσουν είτε όταν είστε οι δυο σας είτε μπροστά σε κόσμο. Ο θύτης συνήθως αναφέρεται στη φύση του συντρόφου του, π.χ. στις νοητικές του ικανότητες ή την ευφυΐα του. Τα αστεία αυτά γίνονται κακοπροαίρετα με σκοπό να θίξουν τα πιο ευαίσθητα σημεία του άλλου, κι αν ο άλλος απαντήσει «δεν είναι αστείο», η απόκριση είναι «δεν έχεις χιούμορ!».

Φωνές, βρισιές, ουρλιαχτά: Όταν ζείτε με κάποιον/α που είναι κινητή βόμβα, δηλαδή πυροδοτείται με το παραμικρό.

Απειλές για εκφοβισμό: Καμία απειλή δε θα πρέπει να παίρνεται ελαφρά τη καρδία, ακόμη κι αν ο/η σύντροφός σας πει ότι απλά «αστειεύεται». Ειδικά, αν οι απειλές του/της έχουν συμβάλλει στο να έχετε αλλάξει συμπεριφορά ή στο να νιώθετε φυλακισμένοι μέσα στη σχέση.

Κατηγορώντας το θύμα: Ο/Η σύντροφός σας προκαλεί τον καυγά ή εκρήγνυται κατά τη διάρκειά του και ύστερα κατηγορεί εσάς για τις πράξεις και τη συμπεριφορά του/της.

Τα συναισθήματά σας παρακάμπτονται: Αποφεύγουν τη συζήτηση οποιουδήποτε θέματος πάνω στο οποίο πρέπει να πάρουν την ευθύνη. Κι όταν αυτό γίνει υπάρχει πάντα ένα «αλλά» που ουσιαστικά κατηγορεί πάλι εσάς για την «υπερβολή» ή τον τρόπο που αντιληφθήκατε πράγματα ή καταστάσεις που είναι ολοφάνερες (για τον άλλον).

Αναρωτιέστε συχνά γιατί είστε λυπημένος/η;: Θάβετε τα συναισθήματά σας ή εργάζεστε σκληρά προκειμένου να βρείτε την ηρεμία που δε σας δίνει ο/η σύντροφός σας. Αισθάνεστε καταθλιπτικοί και πολλές φορές αναρωτιέστε μήπως έχετε τρελαθεί.

Χειριστική αντιμετώπιση των πράξεών σας: Η επίμονη και συνεχής χρήση απειλών απέναντί σας, με λέξεις που σας κάνουν να νιώθετε άσχημα ή άβολα. Εάν για παράδειγμα ο/η σύντροφός σας δε θέλει να τελειώσει η σχέση, θα πει τα πάντα προκειμένου να σας αλλάξει γνώμη και να συμφωνήσετε με τις επιθυμίες του/της, ανεξάρτητα από το τι είναι καλύτερο για εσάς.

Μείωση: Το άτομο αρνείται την πραγματικότητα, τα συναισθήματα και τις εμπειρίες του συντρόφου του, π.χ. «τα αισθήματα και οι εμπειρίες σου είναι λάθος και δεν έχουν καμία αξία» ή «δημιουργείς πολύ κακό για το τίποτα, συνέχεια βγάζεις συμπεράσματα, δε σηκώνεις αστεία, παίρνεις τα πάντα στραβά» κ.λπ.

Άρνηση: «Δεν είπα ποτέ κάτι τέτοιο», «από το μυαλό σου τα βγάζεις», «καλά, είσαι τρελή»… Η στάση αυτή αρνείται την πραγματικότητα του άλλου και γίνεται κατανοητή από το θύμα μόνο όταν είναι βέβαιο ότι ο θύτης είναι σε άρνηση.
Καταχρηστικός θυμός: Ο θυμός υποβόσκει και κινητοποιεί τη λεκτική κακοποίηση και για να τον αναγνωρίσει ο/η σύντροφος είναι σημαντικό να έχει συνειδητοποιήσει πλήρως ότι δεν ευθύνεται με κανέναν τρόπο για τις φωνές ή τις προσβολές του άλλου.

«Αμνησία»: Συχνά αυτό συμβαίνει όταν ο θύτης έχει βρίσει ή προσβάλλει το έτερον ήμισυ και στη συνέχεια αντιδρά σαν να ξέχασε το συμβάν, π.χ. «δεν ξέρω για τι πράγμα μιλάς» ή «δεν κάθομαι να ασχοληθώ με αηδίες», «είναι δικό σου πρόβλημα».

Διαταγές: Όταν ο θύτης διατάζει τον άλλον να κάνει κάτι και δεν το ζητά ευγενικά. Οι διαταγές αποκλείουν την ισότητα και την αυτονομία του άλλου.

Επικρίσεις και κριτικές: Φράσεις όπως «ξέρεις ποιο είναι το πρόβλημα με εσένα…;» είναι επικριτικές και περιέχουν στοιχεία λεκτικής κακοποίησης. Το ίδιο ισχύει όταν ο σύντροφος επισημαίνει διαρκώς λάθη του άλλου ή φτιάχνει ολόκληρες ιστορίες με αυτά -συχνά όχι εντελώς αληθείς- με σκοπό να προσβάλλει τον άλλον μπροστά σε τρίτους.

Είναι πολύ σημαντικό το άτομο που δέχεται λεκτική βία να αναγνωρίσει αυτά τα χαρακτηριστικά και να τα κοιτάξει κατάματα.

Αποτελεί το πρώτο και πιο ουσιαστικό βήμα. Το επόμενο είναι να μιλήσει στο/στη σύντροφό του και να τα κατονομάσει. Να πάρει χρόνο για να ξανακερδίσει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Ο έλεγχος και ο αυτοσεβασμός να αρχίσει να ξαναπηγάζει από τον ίδιο. Να είναι σίγουρος για αυτά που ζητάει και να μην κάνει εκπτώσεις στις επιθυμίες της ψυχής του. Το αν ο καθένας θα αναλάβει τις ευθύνες του είναι μια προσωπική δουλειά και γίνεται ατομικά. Για ποιους λόγους δηλαδή ο «θύτης» έχει ανάγκη να ελέγχει υπερβολικά και να κακομεταχειρίζεται το σύντροφό του ή για ποιους λόγους το «θύμα» επέτρεψε στο σύντροφό του την άσκηση ψυχολογικής βίας. Τότε τα πράγματα θα είναι πιο απλά και θα αρχίσουν και πάλι να κινούνται, είτε με το/τη σύντροφο είτε ακολουθώντας μια άλλη πορεία, ο καθένας μόνος του.

Βασικά συστατικά της προσωπικότητας του ατόμου που χρησιμοποιεί λεκτική βία είναι ο ανεξέλεγκτος θυμός, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, ζηλότυπη, χειριστική συμπεριφορά με αισθήματα κατωτερότητας. Είναι πιθανόν να προέρχεται από ένα οικογενειακό περιβάλλον μέσα στο οποίο χρησιμοποιούνταν από τα μέλη του και κυρίως τους γονείς του η λεκτική βία ως μέσο επικοινωνίας – χειραγώγησης.

Και κάπου εδώ θα ήθελα να κλείσω με ένα αγαπημένο απόσπασμα από το βιβλίο «Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ ΤΩΝ ΣΑΜΑΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΝΔΕΩΝ»: «Είναι λοιπόν καλύτερο να εξελίσσεται κανείς μόνος του ή μαζί με ένα σύντροφο;» «Η ανάπτυξη είναι πάντα προσωπική», απάντησα. «Πάντως με έναν καλό σύντροφο μπορείς να κάνεις ένα πολύ ενδιαφέρον έργο. Αυτό που είναι απόλυτα παράλογο είναι να προσπαθείς να σκαρφαλώσεις στο βουνό κουβαλώντας ένα φέρετρο. Η σωστή επιλογή είναι κάτι το βασικό, αλλιώς είναι προτιμότερη η μοναξιά, από κάθε άποψη. Ένας τρόπος να αναγνωρίσεις τον πιθανό σύντροφό σου είναι να διαπιστώσεις αν μπορείς να διατηρήσεις την ελευθερία σου σε κάθε επίπεδο. Κάθε απόπειρα να κάνεις συμβιβασμούς ως προς την ελευθερία σου είναι κακό σημάδι και φανερώνει ότι το άτομο εκείνο δε θα είναι καλός σύντροφος. Θα έπρεπε βέβαια να μιλήσει κανείς πρώτα για όλα αυτά. Καταλήγοντας σε μια ξεκάθαρη και εύκαμπτη συμφωνία, καθορίζοντας τα όρια εκείνα που και οι δύο θεωρούν αναγκαία και ύστερα να πορευτούν μαζί με αγάπη και απόλυτη ελευθερία. Τότε η ανάπτυξη θα είναι σίγουρη, η εμπιστοσύνη αληθινή και οι διαφορές θα εμπλουτίζουν την ένωση!».

Editor: Αγγελική Παππά

Κάντε like στη σελίδα μας στο Facebook για να μαθαίνετε όλα τα νέα και τις δημοσιεύσεις μας!