Γονείς & Οικογένεια
ΔΕΠΥ: Οι μεγαλύτεροι μύθοι
Τι είναι τελικά η ΔΕΠΥ; Είναι μια πραγματική ή ψεύτικη κατάσταση;
Τη ΔΕΠΥ μπορούμε να την κατανοήσουμε καλύτερα καταρρίπτοντας ορισμένους από τους μύθους της…
Από τη Σοφία Πολυχρονάκη
Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα έχουν ακούσει για τη ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας). Συχνά δε δίνουν σημασία σε αυτή τη διαταραχή λόγω των μύθων που την περιβάλλουν.
Μια κοινή πεποίθηση είναι ότι η ΔΕΠΥ δεν αποτελεί σημαντικό πρόβλημα για όσους τη βιώνουν. Οπότε η κοινωνία και οι πηγές χρηματοδότησης δεν την έχουν σε υψηλή προτεραιότητα. Αυτός ο μύθος έχει τρία μέρη:
- Η ΔΕΠΥ δεν είναι πραγματική (είναι ψεύτικη).
- Ακόμη και αν είναι πραγματική, η ΔΕΠΥ δεν είναι μια πολύ σοβαρή κατάσταση (Ο καρκίνος σε σκοτώνει, η ΔΕΠΥ απλά σου αποσπά την προσοχή).
- Ακόμα κι αν είναι πραγματική και σοβαρή, έχουμε θεραπεία για αυτή, οπότε ας πάμε παρακάτω.
Θα ήθελα να αμφισβητήσω κάθε μία από αυτές τις πεποιθήσεις ως παραπληροφόρηση και, εντελώς, εσφαλμένες θέσεις. Ωστόσο, κάθε μύθος έχει μια μικρή δόση αλήθειας και γι’ αυτό θέλω να επισημάνω τον πυρήνα της αλήθειας που κάνει τόσο επίμονες αυτές τις λανθασμένες ιδέες. Είναι χρήσιμο να αναγνωρίσουμε το κομμάτι της αλήθειας σε κάθε μύθο για να κάνουμε την κατανόησή μας ακριβέστερη.
Είναι αληθινή η ΔΕΠΥ;
Η ΔΕΠΥ δεν είναι μια καθορισμένη βιολογική ασθένεια με γνωστή παθοφυσιολογία που μπορούμε να μετρήσουμε διαγνωστικά σε ένα άτομο. Έτσι, σε αντίθεση με τη λήψη μιας εξέτασης για στρεπτόκοκκο ή μια αξονική τομογραφία για έναν όγκο στον εγκέφαλο, δεν μπορούμε να κάνουμε μια παρόμοια εξέταση για να εντοπίσουμε μια σωματική διεργασία που καταλήγει σε ΔΕΠΥ. Αν κανείς πιστεύει ότι αυτός είναι ο μόνος ορισμός μιας ασθένειας, τότε η ΔΕΠΥ δεν είναι ασθένεια, ούτε ψυχιατρική διαταραχή.
Ωστόσο, στην ιστορία της ιατρικής, οι περισσότερες διαταραχές ξεκίνησαν ως σύνδρομα. Τα σύνδρομα είναι χρήσιμες περιλήψεις που επιτρέπουν στους κλινικούς γιατρούς και τους ερευνητές να οργανώνουν τις παρατηρήσεις τους και να μελετούν ένα συγκεκριμένο πρόβλημα.
Αποτελούνται από ένα σύνολο χαρακτηριστικών από ενδείξεις και συμπτώματα που τείνουν να συνυπάρχουν και όταν το κάνουν, προβλέπουν τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα. Καθώς κατανοείται η διαταραχή και προσδιορίζεται η αιτιολογία, η κλινική περιγραφή τροποποιείται για να χαρτογραφηθεί στις αιτιώδεις διαδικασίες.
Αν λάβουμε υπόψη μας αυτό τον ορισμό, η ΔΕΠΥ είναι πάρα πολύ πραγματική καθώς συμφωνεί εύκολα με αυτό το πρότυπο. Έχει εκτεταμένες ενδείξεις εσωτερικής στατιστικής εγκυρότητας – ενδείξεις και συμπτώματα που βρίσκονται μαζί, ξεχωριστά από άλλα σύνολα συμπτωμάτων για άλλα σύνδρομα.
Για παράδειγμα, η αποδιοργάνωση και η αδυναμία των ανθρώπων με ΔΕΠΥ να επιμείνουν στις προσπάθειες που απαιτούνται για την εκτέλεση των εργασιών τους, συσσωρεύονται μέσα τους προκαλώντας συμπτώματα θλίψης ή και αϋπνίας.
Η ΔΕΠΥ έχει επίσης εκτεταμένες ενδείξεις εξωτερικής εγκυρότητας: εκδηλώνεται στις οικογένειες και σε πληθυσμιακό επίπεδο, συνδέεται με αλλοιώσεις στην εξέλιξη και ανάπτυξη του εγκεφάλου. Και έχει κλινική εγκυρότητα: Η παρουσία ΔΕΠΥ προβλέπει αύξηση της νοσηρότητας, της θνησιμότητας, στα τρέχοντα προβλήματα στο σχολείο, στην εργασία και στις σχέσεις. Είναι λοιπόν μια κατάσταση που αξίζει κλινική ταυτοποίηση και θεραπεία.
Σε όλους αυτούς τους τρόπους, η ΔΕΠΥ είναι ένα έγκυρο και «πραγματικό» σύνδρομο, παρ’ όλο που οι βιολογικές ενδείξεις που βλέπουμε στα δεδομένα μιας πληθυσμιακής ομάδας εξακολουθούν να είναι πολύ αδύναμα για να δούμε τη φυσική ασθένεια σαν μία μεμονωμένη περίπτωση.
Στο προσεχές μέλλον οι ερευνητικές εξελίξεις της μέτρησης και της ανάλυσης καθιστούν όλο και πιο πιθανό ότι τελικά θα μπορέσουμε να δούμε υποομάδες αυτού που σήμερα ονομάζουμε ΔΕΠΥ να έχουν βιολογικές μετρήσεις που συμβάλλουν στην πρόβλεψη ή τον κίνδυνο νοσηρότητας και ως εκ τούτου να αποτελούν μέρος των διαγνωστικών κριτηρίων. Αυτά μπορεί με την πάροδο του χρόνου να καταστούν χρήσιμα σε επίπεδο μεμονωμένου ατόμου.
Είναι η ΔΕΠΥ σοβαρή διαταραχή;
Αυτό το ερώτημα ανακύπτει από ορισμένους ανθρώπους, επειδή η ΔΕΠΥ αν αφεθεί χωρίς θεραπεία δεν έχει βραχυπρόθεσμα μεγάλη πιθανότητα θανάτου (σε αντίθεση με τον καρκίνο του σταδίου 4), ούτε παραλύει άμεσα και σωματικά έναν άνθρωπο (σε αντίθεση με ένα μεγάλο εγκεφαλικό επεισόδιο). Ομοίως, οι συμπεριφορικές βλάβες δεν φαίνονται τόσο σοβαρές όσο η επαγγελματική εξασθένιση της διανοητικής αναπηρίας ή η σοβαρή ψύχωση ή η κατάθλιψη, αν και αυτό μπορεί να είναι αμφισβητήσιμο σε πολλές περιπτώσεις.
Τέλος, όταν συναντάμε κάποιον με ΔΕΠΥ, μπορεί να μην «βλέπουμε» αμέσως τη ΔΕΠΥ, το ίδιο ισχύει φυσικά για πολλές σοβαρές σωματικές ασθένειες. Επιπλέον, μερικά άτομα με ΔΕΠΥ τείνουν να έχουν καλοήθη αποτελέσματα – στην πραγματικότητα, θέλω να τονίσω αυτό το σημείο εδώ για να αποφευχθεί η δημιουργία μιας εικόνας που αποθαρρύνει υπερβολικά τους αναγνώστες.
Αλλά από την άποψη της δημόσιας υγείας και της θεραπείας, αυτές οι παρατηρήσεις δημιούργησαν ένα πολιτικό λάθος και αποτέλεσαν αιτία στίγματος που οδήγησαν στην πεποίθηση ότι η ΔΕΠΥ δεν είναι πολύ σοβαρή.
Θα πρέπει εδώ να κάνω μια παύση για να σημειώσω ότι δεν είναι χρήσιμο να προσπαθήσουμε να συγκρίνουμε μία ανθρώπινη δυστυχία με μια άλλη, όπως φαίνεται να κάνει η προηγούμενη παράγραφος. Δε θα ήθελα να πω για έναν 65χρονο που πεθαίνει οδυνηρά από καρκίνο μετά από μια πλήρη και ευτυχισμένη ζωή ότι η μοίρα του είναι καλύτερη από κάποιον που ζει σε ηλικία 75 ετών με ΔΕΠΥ.
Από την άλλη πλευρά, δε θα ήθελα να πω για έναν 55χρονο που υποφέρει σε μια ζωή ανεργίας, εθισμού και μοναξιάς ότι η μοίρα του είναι καλύτερη από κάποιον που πεθαίνει από καρκίνο. (Το άτομο με ΔΕΠΥ μπορεί επίσης να πεθάνει από καρκίνο, φυσικά).
Έχω γνωρίσει ανθρώπους και στις δύο περιπτώσεις. Ο καθένας από εμάς κουβαλάει τις δικές του δυστυχίας και δεν μπορούν να «συγκριθούν».
Ωστόσο, για να υπερασπιστώ τη σημασία και τη σοβαρότητα της ΔΕΠΥ, θα ήθελα να εξετάσω τα εξής. Η ΔΕΠΥ είναι μία πρώιμη διαταραχή της εμφάνισης των κοινών ψυχιατρικών διαταραχών (εκτός από τον λιγότερο συνήθη αυτισμό και τη διανοητική αναπηρία).
Η μέση ηλικία διάγνωσής του προηγείται των εξαρτήσεων, των προβλημάτων συμπεριφοράς, των διαταραχών άγχους, των διατροφικών διαταραχών, της ψύχωσης και της κατάθλιψης. Επιπλέον, η ΔΕΠΥ αυξάνει δραματικά την πιθανότητα όλων αυτών των διαταραχών. Αυξάνει επίσης τις πιθανότητες όλων των ίδιων σωματικών συμπτωμάτων που μπορεί να αντιμετωπίσει κανείς.
Αυτή η μεγάλη πιθανότητα εμφάνισης δευτερογενών ψυχιατρικών επιπλοκών από μόνη της, την καθιστά πολύ σοβαρή. Ωστόσο, αυτό δεν είναι όλο. Λαμβάνοντας υπόψη ολόκληρη τη διάρκεια ζωής, η ΔΕΠΥ μειώνει σημαντικά το προσδόκιμο ζωής: υπάρχει πιθανότητα πρόωρου θανάτου για τη ΔΕΠΥ σε ποσοστό – 40% μόνη της και αν υπάρχει συνοσηρότητα, υπάρχει 25 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα πρόωρου θανάτου. Συνδέεται επίσης με σημαντική έκπτωση στην ποιότητα ζωής, αυξημένο σοβαρό σωματικό τραυματισμό και αυξημένες πιθανότητες αυτοκτονίας. Όλα αυτά δείχνουν ότι είναι πράγματι πολύ σοβαρή!
Έχουμε θεραπεία για τη ΔΕΠΥ;
Και πάλι, η απάντηση είναι ναι και όχι. Σε πρώτο επίπεδο, φυσικά, έχουμε. Τα σύγχρονα διεγερτικά και οι άλλες ιατρικές θεραπείες είναι εντυπωσιακές και ευπροσάρμοστες για τη συγκράτηση των σημερινών συμπτωμάτων. Για πολλά άτομα αυτή η θεραπεία είναι σωτήρια, μια θεραπεία που τους αλλάζει τη ζωή και που τους επιτρέπει να ξαναγυρίσουν στην καθημερινότητά τους.
Η αξία των διαθέσιμων ιατρικών και ψυχοκοινωνικών θεραπειών και των εκπαιδευτικών υποστηρίξεων, ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιούνται συνδυαστικά, δεν πρέπει να υποτιμάται. Μπορούμε να διαχειριστούμε τη ΔΕΠΥ πιο εύκολα από πολλές άλλες ψυχιατρικές διαταραχές.
Ωστόσο, η άλλη πλευρά του νομίσματος είναι βαθιά ενοχλητική: Ακόμη και με μία πολύ εξειδικευμένη θεραπεία, η μακροχρόνια φτωχή θεραπευτική πορεία της ΔΕΠΥ δεν αλλάζει πολύ. Η προσωρινή ανακούφιση των συμπτωμάτων, δεν μεταφράζεται συχνά σε ένα διαφορετικό επίπεδο ζωής.
Οι λόγοι για αυτό παραμένουν ελάχιστα κατανοητοί. Όμως αυτό μας λέει ότι έχουμε επείγουσα ανάγκη να συνεχίσουμε να βρίσκουμε νέες ενδείξεις για τη ΔΕΠΥ και να αναπτύξουμε καλύτερες θεραπείες που οδηγούν σε μεγάλη πιθανότητα διαρκούς ανακούφισης και ανεξαρτησίας για τα άτομα που αγωνίζονται με τη ΔΕΠΥ.
Συμπέρασμα
Πέρα από την όποια κατανοητή σύγχυση, το συμπέρασμα είναι σαφές: η ΔΕΠΥ αντανακλά όλα τα πάρα πολύ αληθινά προβλήματα μίας σοβαρής διαταραχής που είναι δύσκολο να ξεπεραστούν. Η ΔΕΠΥ αποτελεί προτεραιότητα για την ιατρική και ψυχολογική έρευνα.
