Πώς ένας χρόνος χωρίς αγκαλιές επηρεάζει την ψυχική μας υγεία

Ως άνθρωποι είμαστε προγραμματισμένοι να ζούμε με αγκαλιές, να αγγίζουμε και να μας αγγίζουν. Γι’ αυτό το λόγο όσοι ζούμε μόνοι μας, υποφέρουμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Άραγε, θα ανακάμψουμε ποτέ πλήρως;

Ζω μόνη μου μαζί με τη σταφορντσάιρ σκυλίτσα μου, η οποία την όγδοη εβδομάδα της πρώτης καραντίνας, γούρλωνε τα μάτια της ως αποτέλεσμα της ολοένα και πιο σφιχτής αγκαλιάς μου. Είχα ήδη γίνει ένα με τον καναπέ με το άκουσμα του Covid και των επιπτώσεων του, πριν καν ανακοινωθεί η καραντίνα, περνώντας ολόκληρη την άνοιξη και το καλοκαίρι χωρίς καμία επαφή με άλλους ανθρώπους.

Μου έλειψε η μυρωδιά των ρούχων των φίλων μου και αυτή των μαλλιών του ανιψιού μου, αλλά, περισσότερο από οτιδήποτε, μου έλειπε η γείωση που μόνο ένα ανθρώπινο σώμα μπορεί να επιφέρει. Ο πόνος στο ηλιακό μου πλέγμα εξαιτίας αυτών των σκέψεων, συχνά με έβρισκε απροετοίμαστη.

Η ανάγκη για άγγιγμα υπάρχει κάτω από τον ορίζοντα της συνείδησης. Πριν από τη γέννηση, όταν το αμνιακό υγρό στη μήτρα στροβιλίζεται γύρω μας και το εμβρυϊκό νευρικό σύστημα μπορεί να διαχωρίσει το σώμα μας από αυτό της μητέρας μας, ολόκληρη η έννοια του εαυτού μας έχει τις ρίζες της στην επαφή.

Το ανθρώπινο σώμα έχει δημιουργήσει όλα τα μοτίβα του με βάση το άγγιγμα που λαμβάνει από τους φροντιστές, αναφέρει η Δρ Κατερίνα Φωτοπούλου, καθηγήτρια Ψυχοδυναμικής Νευροεπιστήμης στο Πανεπιστημιακό Κολέγιο του Λονδίνου (UCL).

Εξαρτόμαστε απόλυτα από τους φροντιστές μας για να ικανοποιήσουμε τις βασικές ανάγκες του σώματός μας. Λίγα πράγματα μπορούν να επιτευχθούν χωρίς το άγγιγμα.

Η Νίνα Σμιθ είναι 40 ετών και ζει μόνη της στο νότιο Λονδίνο. Βίωσε μια παρατεταμένη ανάρρωση μετά από έναν τραυματισμό στη σπονδυλική στήλη το 2018, η οποία προϋπόθετε μεγάλες περιόδους ανάπαυσης στο κρεβάτι. Οι φίλοι της την επισκέπτονταν, ωστόσο τα επίπεδα πόνου της καθιστούσαν δύσκολο το άγγιγμα. Πίστευε ότι είχε καλή προνοητικότητα για το πώς να προετοιμαστεί για την πρώτη καραντίνα.

Νόμιζα ότι ήξερα πώς θα τη διαχειριστώ, λέει μέσα από το Zoom.

Για παράδειγμα, ήξερα πόσο αυστηρή έπρεπε να είναι η ρουτίνα μου να κάνω βόλτες. Πάντα νιώθουμε λίγο καλύτερα όταν επισκεπτόμαστε διαφορετικά περιβάλλοντα. Ωστόσο, μετά από έξι εβδομάδες, η αποφασιστικότητά της άρχισε να καταρρέει. 

Η απομόνωση που ήδη βίωνα με έκανε πιο ευάλωτη από ό, τι θα περίμενα. Προσπάθησα να διατηρήσω μια ρουτίνα αλλά… άρχισε να κλαίει. Κάποια στιγμή, η αδυναμία να αγκαλιάσω ήταν πραγματικά βασανιστική. Δεν πιστεύω ότι η κυβέρνηση εξέτασε τον αντίκτυπο της πρώτης καραντίνας σε άτομα που ζουν μόνα τους.

Ως ενήλικες, ενδέχεται να μην κατανοούμε τη σημασία του αγγίγματος ακόμη και όταν αυτό εξαφανίζεται από τη ζωή μας.

Ίσως αρχίσουμε να συνειδητοποιούμε ότι κάτι μάς λείπει, αλλά δεν αντιλαμβανόμαστε πάντα ότι αυτό είναι το άγγιγμα, λέει ο καθηγητής Francis McGlone, νευροεπιστήμονας με έδρα το Πανεπιστήμιο John Moores του Λίβερπουλ και ηγέτης στον τομέα της συναισθηματικής επαφής.

Ωστόσο όταν μιλάμε για το πρόβλημα της μοναξιάς, συχνά αγνοούμε το προφανές: αυτό που οι μοναχικοί άνθρωποι δεν λαμβάνουν, είναι το άγγιγμα.

Το άγγιγμα έχει τεράστιο αντίκτυπο στην ψυχολογική και σωματική μας ευεξία, υποστηρίζει ο καθηγητής Robin Dunbar, εξελικτικός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. 

Με τους στενούς φίλους και την οικογένειά μας, αγγίζουμε ο ένας τον άλλον περισσότερο από ό, τι αντιλαμβανόμαστε, επισημαίνει.

Η έρευνα του Dunbar βρήκε, ότι ως ενήλικες έχουμε ένα σύνολο, κατά μέσο όρο, πέντε φίλων που μπορούμε να απευθυνθούμε για να μας παρηγορήσουν.

Παρατηρούμε ακριβώς το ίδιο και στα πρωτεύοντα, προσθέτει.

Ακόμα και σε πολύ μεγαλύτερες κοινωνίες πρωτευόντων, ομάδες των πέντε καλύτερων φίλων υπάρχουν σε κάθε στρώμα, οι οποίες κάνουν την περιποίηση, που είναι η δική τους μορφή κοινωνικής πινελιάς. Στα πρωτεύοντα και τους ανθρώπους, αυτοί οι ισχυροί συνασπισμοί δρουν ως μαξιλάρι ασφαλείας. Δεν προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, ότι από τα 40.000 άτομα από 112 χώρες που συμμετείχαν σε μια έρευνα που διεξήχθη από το BBC και το μουσείο Wellcome Collection το 2020, οι τρεις πιο κοινές λέξεις που χρησιμοποίησαν για να περιγράψουν το άγγιγμα ήταν: «παρηγοριά», «ζεστασιά» και «αγάπη».

Καθώς η πανδημία συνεχίζεται, πολλοί από εμάς θα προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε το έντονο άγχος χωρίς την παρηγοριά του αγγίγματος. Όλοι έχουμε διαφορετικές ανάγκες και όρια (ο McGlone αναφέρει δεν υποφέρουν όλοι από έλλειψη αγγίγματος. Η αλήθεια είναι ότι δεν μου αρέσουν οι αγκαλίτσες και αυτό τρελαίνει τη σύζυγό μου), ωστόσο η συνολική απουσία αγγίγματος, ειδικά όταν τα συναισθήματα είναι έντονα, έρχεται σε αντίθεση με τον προγραμματισμό που μας ρυθμίζει από την προ-ομιλητική ηλικία μας.

Το άγγιγμα είναι ένας ρυθμιστής που μπορεί να μετριάσει τις επιδράσεις του άγχους και του πόνου, τόσο σωματικά όσο και συναισθηματικά.

Έχουμε δει στην έρευνά μας ότι η έλλειψη αγγίγματος συσχετίζεται με μεγαλύτερο άγχος, αναφέρει η Δρ. Φωτοπούλου. Σε περιόδους έντονου στρες, όπως η απώλεια εργασίας ή ένα πένθος, η περισσότερη επαφή με τους άλλους μάς βοηθά να ανταπεξέλθουμε καλύτερα, ιδιαίτερα μέσω της απάλυνσης των επιδράσεων της ορμόνης του στρες, της κορτιζόλης. Ακόμα κι αν έχουμε συνηθίσει να μην μάς αγγίζουν πολύ, μετά από λίγο έρχεται η σωματική ανάγκη, η οποία κάποιες φορές περιγράφεται ως «πείνα του δέρματος» ή «πείνα για άγγιγμα».

Ενώ μπορώ να συναισθανθώ την κουραστική μονοτονία που μου έχουν περιγράψει οι φίλοι μου που έχουν κάνει νέες οικογένειες, ένιωσα την έντονη έλλειψη του ανήκειν σε μία «αγέλη». Η Claire Birke, μια δασκάλα από το Εδιμβούργο, αισθάνθηκε επίσης το ίδιο:

Είμαι 37 ετών και οι περισσότεροι φίλοι μου ζουν με τους συντρόφους ή τα παιδιά τους, αναφέρει. Ποτέ δεν ένιωσα πιο συνειδητοποιημένη για την κατάστασή μου ως ελεύθερη, ούτε για την έλλειψη στενής σωματικής επαφής στη ζωή μου.

Ο αριθμός των ανθρώπων στο Ηνωμένο Βασίλειο που ζουν μόνοι τους αυξήθηκε κατά 16% στα 7,7 εκατομμύρια, μεταξύ των ετών 1997 και 2017. Η αγκαλιά της κοινωνικότητας που ήρθε με την ανακοίνωση του προγράμματος «στενών κοινωνικών περιβαλλόντων» ή αλλιώς “social bubbles”, δημιούργησε μια αίσθηση σωτηρίας. Η Σμιθ κάνει παρέα με ένα ζευγάρι που ζει μαζί και λέει ότι αυτό την έχει βοηθήσει στη διάθεσή της. Ωστόσο οι μέρες είναι μεγάλες και οι φίλοι της δεν είναι τύποι που τους αρέσει το άγγιγμα.

Συνειδητοποιώ πόσο αγγίζω τους ανθρώπους χωρίς να το σκέφτομαι, λέει.

Νιώθω σαν να συγκρατώ όλο αυτό το συναίσθημα μέσα στο σώμα μου χωρίς να έχω κάπου να το βγάλω.

Σε καταστάσεις έντονου στρες, μπορεί να αισθανόμαστε ότι το σώμα μας μόλις που μπορεί να συγκρατήσει το συναίσθημά μας, αν δεν υπάρχει κανείς δίπλα μας για να μας κατανοήσει. Πολλές μελέτες υποστηρίζουν τη θεωρία ότι το άγγιγμα δίνει στον εγκέφαλο ένα σήμα ότι μπορεί να μεταβιβάσει τους πόρους που διαθέτει για να ανταπεξέλθει, γιατί υπάρχει και κάποιος άλλος εκεί για να αντέξει το βάρος. Αυτό χαλαρώνει το σώμα, αποκαθιστώντας με κάποιο τρόπο τη μεταβίβαση, αν θέλετε, αναφέρει η Δρ. Φωτόπουλου.

Ωστόσο, το άγγιγμα δεν είναι μόνο μια αίσθηση. Τα δύο τετραγωνικά μέτρα του δέρματος μας είναι γεμάτα με νευρικές ίνες που αναγνωρίζουν τη θερμοκρασία, την υφή, τον κνησμό, κλπ. Ένα σετ ινών υπάρχει καθαρά για να καταγράφει το απαλό, χαϊδευτικού τύπου άγγιγμα: οι προσαγωγές σωματοαισθητικές ίνες (CT).

Ο McGlone τις μελετά από το 1995, όταν ανακαλύφθηκαν σε ανθρώπους.

Αυτοί οι νευρώνες, οι οποίοι βρίσκονται στο δέρμα όλων των κοινωνικών θηλαστικών, μεταδίδουν αργά ηλεκτρικά σήματα στα συναισθηματικά μέρη επεξεργασίας του εγκεφάλου. Παίζουν κρίσιμο ρόλο στην ανάπτυξη του κοινωνικού εγκεφάλου και στην ικανότητά μας να αντέχουμε στο στρες.

Η υψηλότερη πυκνότητα αυτών των ινών σε όλο το σώμα βρίσκεται στα μέρη που δεν μπορούμε να «περιποιηθούμε» από μόνοι μας, όπως οι ώμοι και η πλάτη.

Αν σας αρέσει να τρίβετε την πλάτη σας, είναι επειδή υπάρχουν περισσότερες προσαγωγές σωματοαισθητικές ίνες σε αυτό το σημείο, αναφέρει ο McGlone. Η διέγερση αυτών των νευρώνων απελευθερώνει οξυτοκίνη και ντοπαμίνη και έχει άμεσο αντίκτυπο στα επίπεδα κορτιζόλης, τα οποία ρυθμίζουν τη διάθεσή μας.

Το 2017, η ομάδα της Δρ. Φωτοπούλου δημοσίευσε μια μελέτη που έδειξε ότι ακόμη και το απαλό, αργό χάιδεμα από έναν ξένο μπορεί να μειώσει τα συναισθήματα του κοινωνικού αποκλεισμού. Όμως, στις κανονικές μας ζωές, δεν χαϊδεύουμε ο ένας τον άλλο όλη την ώρα.

Όχι, δεν χρειάζεσαι αυτό το άγγιγμα όλη την ημέρα, επισημαίνει ο McGlone.

Χρειαζόμαστε μόνο αυτό το απαλό είδος αγγίγματος ανά διαστήματα.

Σε αυτές τις στιγμές στέρησης αγγίγματος, δεν υπάρχει πραγματικό υποκατάστατο αυτού που παίρνουμε από άλλους ανθρώπους, ωστόσο υπάρχουν τρόποι για να ηρεμήσουμε. Το εργαστήριο της Δρ. Φωτόπουλου σύντομα θα δημοσιεύσει μια μελέτη, η οποία διεξήχθη κατά τη διάρκεια της πανδημίας και που βασίζεται στη θεωρία ότι, με τον ίδιο τρόπο που πιστεύουμε ότι μπορούμε να νιώσουμε τον πόνο των άλλων, μπορεί να είμαστε σε θέση να βιώσουμε έμμεσα και την επαφή.

Οι ερευνητές βρήκαν ότι βλέποντας το άγγιγμα (στην τηλεόραση ή σε ταινίες, για παράδειγμα), ιδιαίτερα το κοινωνικό, συναισθηματικό ή το άγγιγμα των κατοικίδιων, μπορεί να μας προσφέρει κάποια από τα οφέλη της αίσθησης του αγγίγματος. Αυτό ονομάζεται «εναλλακτικό άγγιγμα», λέει η Δρ. Φωτοπούλου.

Ο εγκέφαλος κωδικοποιεί πολυαισθητικές εμπειρίες με πολλούς τρόπους. Μπορούμε, επίσης, να «νιώσουμε» τον πόνο και τις απολαύσεις των άλλων απλά και μόνο «βλέποντάς τους», λέει. Αυτό δεν είναι ένα μόνιμο ή πλήρες υποκατάστατο, αλλά μερικό.

Προϊόντα όπως οι «ζυγισμένες κουβέρτες» μπορούν να βοηθήσουν.

Η Σμιθ αναφέρει ότι η τοποθέτηση μία τέτοιας κουβέρτας στο στήθος και στους ώμους της, την κάνει να αισθάνεται «πολύ πιο ήρεμη», μιλώντας, ίσως, για μια ενστικτώδη ανάγκη για τόνωση των προσαγωγών σωματοαισθητικών ινών.

Η αλληλεπίδραση με τα ζώα, επίσης, καθησυχάζει. Η γάτα του γείτονα μου έχει αποφασίσει να ζει μαζί μου τη μισή μέρα και η αίσθηση να κάθεται στο στήθος μου, γουργουρίζοντας, είναι τόσο χαλαρωτική. 

Αυτό κάνει νόημα: η ζεστασιά της πλάτης του σκύλου μου κάτω από το χέρι μου ήταν το πιο ανακουφιστικό πράγμα για μένα, αυτούς τους τελευταίους 12 μήνες. Ξέρω ότι αυτό είναι καλό, αλλά γιατί;

Όταν χαϊδεύετε το σκύλο σας, εμπλέκετε συστήματα που θα ενεργοποιούνταν εάν ο σκύλος σας χάιδευε εσάς, επισημαίνει ο McGlone.

Η λαχτάρα για άγγιγμα είναι ένα σήμα ότι δεν ικανοποιείται μια πρωτόγονη ανάγκη μας. Ωστόσο, η εξέλιξη είναι στο πλευρό μας. Όλοι οι επιστήμονες με τους οποίους μίλησα ήταν αισιόδοξοι ότι, μόλις μπορέσουμε να ξανασυναντηθούμε, θα προσαρμοστούμε γρήγορα.

Θα υπάρχουν διαφορές μεταξύ των ανθρώπων, πιθανώς με βάση τη διάρκεια που ήμασταν μόνοι και μπορεί να υπάρχει μια περίοδος αδεξιότητας και επαναδιαπραγμάτευσης, λέει ο Dunbar.

Ωστόσο, έχουμε εξελιχθεί για να προσαρμοζόμαστε!

Συγγραφέας: Eleanor Morgan
Απόδοση–Επιμέλεια: PsychologyNow.gr