Γιατί καταρρέει η δημοσιογραφική δεοντολογία και ποιοι είναι οι κανόνες της;

Ίσως έχεις αναρωτηθεί πολλές φορές “ποια είναι η δημοσιογραφική δεοντολογία και γιατί δεν τηρείτε σήμερα πλέον”; Σε αυτό το άρθρο θα δεις κάποιες απόψεις και κάποια στοιχεία που ίσως μπορέσουν να σου λύσουν αυτή την απορία.

 

Είναι γεγονός πως η δημοσιογραφική δεοντολογία δεν τηρείτε σήμερα πλέον από πολλούς δημοσιογράφους, αλλά και μέσα. Αυτό είναι ένα σημαντικό θέμα στον χώρο των μέσων ενημέρωσης και κυρίως των αναγνωστών και ακροατών.

Από τον Γιάννη Βραντζά

Παρόλο που πολλοί δημοσιογράφοι και μέσα ενημέρωσης προσπαθούν να τηρούν τις αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας, υπάρχουν πάρα πολλές περιπτώσεις όπου αυτές οι αρχές παραβιάζονται. Οι λόγοι για αυτό είναι πολλοί και ποικίλοι, οι βασικότεροι όμως ίσως είναι:

Οικονομικές Πιέσεις

Ορισμένα μέσα ενημέρωσης υφίστανται οικονομικές πιέσεις για να παρουσιάσουν επικερδείς ή αισθητικά εντυπωσιακές ειδήσεις, κάτι που επηρεάζει την αντικειμενικότητα τους.

Κοινωνική Πίεση

Η πίεση από την κοινωνία, τις πολιτικές ομάδες ή άλλους φορείς οδηγεί σε παραβιάσεις της δεοντολογίας με σκοπό να ικανοποιηθούν συγκεκριμένες απαιτήσεις.

Ανταγωνισμός

Ο ανταγωνισμός μεταξύ των μέσων ενημέρωσης για την εξασφάλιση της προσοχής του κοινού οδηγεί σε ανακοινώσεις που δίνουν περισσότερη έμφαση στη θεαματικότητα παρά στην ακρίβεια των γεγονότων.

Πίεση του Χρόνου

Σε μια ιδανική κατάσταση, οι δημοσιογράφοι θα έπρεπε να έχουν αρκετό χρόνο για έρευνα και επικοινωνία πριν δημοσιεύσουν μια… ιστορία. Ωστόσο, η πίεση του χρόνου οδηγεί σε βιαστικές δημοσιεύσεις και στην αμέλεια της επικύρωσης των πληροφοριών.

Προσωπικές Πεποιθήσεις

Ορισμένοι δημοσιογράφοι επιτρέπουν τις προσωπικές τους πεποιθήσεις να επηρεάσουν την αντικειμενικότητα της ενημέρωσης. Με αποτέλεσμα οι ενημέρωση να είναι εντελώς υποκειμενική και να μην συμβαδίζει σε πολλές περιπτώσεις με την πραγματικότητα.

Παρά αυτές τις πιέσεις όμως, υπάρχουν και αρκετοί δημοσιογράφοι και μέσα ενημέρωσης που συνεχίζουν να τηρούν τις αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Προσπαθώντας να διατηρήσουν την αξιοπιστία του κοινού και την εμπιστοσύνη του!

Τι λέει η δημοσιογραφική δεοντολογία

Η δημοσιογραφική δεοντολογία αναφέρεται στο σύνολο των αρχών, κανόνων και ηθικών οδηγιών που καθορίζουν την συμπεριφορά και τις πρακτικές των δημοσιογράφων κατά τη διάρκεια της εργασίας τους.

Η δημοσιογραφική δεοντολογία σήμερα δυστυχώς δεν υπάρχει στο μεγαλύτερο ποσοστό όσων επιθυμούν να αποκαλούνται «δημοσιογράφοι». Αυτό καθώς απλά υπάρχουν και αρκετοί που δηλώνουν αλλά δεν είναι δημοσιογράφοι.

Ο άρτιος δημοσιογράφος έχει ως σκοπό να διασφαλίσει την αντικειμενικότητα, την εγκυρότητα και την ευθύνη στην παροχή ειδήσεων και πληροφοριών στο κοινό. Και εκεί έρχονται οι βασικές αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας, που παγκόσμια περιλαμβάνουν τα εξής:

1. Αλήθεια και Αντικειμενικότητα

Οι δημοσιογράφοι πρέπει να παρουσιάζουν την πραγματικότητα με αντικειμενικότητα και ακρίβεια, αποφεύγοντας τη στρέβλωση των γεγονότων.

2. Ανεξαρτησία

Οι δημοσιογράφοι πρέπει να διατηρούν ανεξαρτησία από πολιτικές, επιχειρηματικές ή άλλες επιρροές που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την αντικειμενικότητά τους.

3. Εμπιστευτικότητα

Οι δημοσιογράφοι πρέπει να σέβονται τις αρχές της εμπιστευτικότητας και να προστατεύουν την ιδιωτικότητα των πηγών τους, εκτός αν υπάρχει σαφής δημόσιο συμφέρον.

4. Σεβασμός στα Δικαιώματα των Άλλων

Οι δημοσιογράφοι πρέπει να σέβονται τα δικαιώματα των ανθρώπων που επηρεάζονται από την είδηση, αποφεύγοντας την προκατάληψη και τη συκοφαντία.

5. Προστασία των Ευάλωτων

Οι δημοσιογράφοι πρέπει να αποφεύγουν την εκμετάλλευση των ευάλωτων ομάδων και να αντιμετωπίζουν τα θέματα με ευαισθησία.

6. Αντιστοιχία

Οι εικόνες που παρουσιάζονται και οι λέξεις που τις πλαισιώνουν πρέπει να αντιστοιχούν στην πραγματικότητα, αποφεύγοντας τη χρήση ψευδών ή παραπλανητικών στοιχείων.

Η δημοσιογραφική δεοντολογία είναι ένα σημαντικό εργαλείο για τη διασφάλιση της επαγγελματικής και ηθικής συμπεριφοράς των δημοσιογράφων και τη διατήρηση της αξιοπιστίας του εκάστοτε μέσου ενημέρωσης.

Ποιες πρέπει να είναι οι αρχές δεοντολογίας των δημοσιογράφων

Σύμφωνα με τις αρχές δεοντολογίας του Δημοσιογραφικού Επαγγέλματος, που εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της ΕΣΗΕΑ στις 19-20 Μαΐου 1998 (με ποσοστό 80,4%), αναγράφεται:

Προοίμιο

Ο Κώδικας Επαγγελματικής Ηθικής και Κοινωνικής Ευθύνης των δημοσιογράφων-μελών της Ε.Σ.Η.Ε.Α. έχει στόχο:

• Να επαναβεβαιώσει και διασφαλίσει τον κοινωνικό ρόλο του δημοσιογράφου στις νέες συνθήκες, που διαμορφώνουν ο γιγαντισμός, το ολιγοπώλιο στο ιδιοκτησιακό καθεστώς, η αυξημένη εμβέλεια και επιρροή των Μ.Μ.Ε. και η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας.
• Να αποθαρρύνει και να αντιστέκεται σε κάθε απόπειρα κρατικού ή άλλου επηρεασμού με τον αυτοκαθορισμό κανόνων υπεύθυνης επαγγελματικής λειτουργίας.
• Να κατοχυρώσει την ελευθερία της πληροφόρησης και της έκφρασης, την αυτονομία και αξιοπρέπεια του δημοσιογράφου και να θωρακίσει την ελευθεροτυπία έπ’ αγαθώ της δημοκρατίας και της κοινωνίας.

Προς το σκοπό αυτό, οι δημοσιογράφοι αυτοδεσμεύονται να εφαρμόσουν και να περιφρουρήσουν τις ακόλουθες θεμελιώδεις αρχές:

Άρθρο 1

Το δικαίωμα του ανθρώπου και του πολίτη να πληροφορεί και να πληροφορείται ελεύθερα είναι αναφαίρετο.

Η πληροφόρηση είναι κοινωνικό αγαθό και όχι εμπόρευμα ή μέσο προπαγάνδας.

Ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:

α. Να θεωρεί πρώτιστο καθήκον του προς την κοινωνία και τον εαυτό του τη δημοσιοποίηση όλης της αλήθειας.

β. Να θεωρεί προσβολή για την κοινωνία και πράξη μειωτική για τον εαυτό του τη διαστρέβλωση, την απόκρυψη, την αλλοίωση ή την πλαστογράφηση των πραγματικών περιστατικών.

γ. Να σέβεται και να τηρεί το διακριτό της είδησης, του σχολίου και του διαφημιστικού μηνύματος, την αναγκαία αντιστοιχία τίτλου και κειμένου και την ακριβή χρησιμοποίηση φωτογραφιών, εικόνων, γραφικών απεικονίσεων ή άλλων παραστάσεων.

δ. Να μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές, κοινωνικές, θρησκευτικές, φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του.

ε. Να ερευνά προκαταβολικά, με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών, την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσει.

στ. Να επανορθώνει χωρίς χρονοτριβή, με ανάλογη παρουσίαση και ενδεδειγμένο τονισμό, ανακριβείς πληροφορίες και ψευδείς ισχυρισμούς, που προσβάλλουν την τιμή και την υπόληψη του ανθρώπου και του πολίτη και να δημοσιεύει ή να μεταδίδει την αντίθετη άποψη, χωρίς, αναγκαστικά, ανταπάντηση, η οποία θα τον έθετε σε προνομιακή θέση έναντι του θιγομένου.

Άρθρο 2

Η δημοσιογραφία, ως επάγγελμα, αλλά και κοινωνικό λειτούργημα, συνεπάγεται δικαιώματα, καθήκοντα και υποχρεώσεις.

Ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:

α. Να αντιμετωπίζει ισότιμα τους πολίτες, χωρίς διακρίσεις εθνικής καταγωγής, φύλου, φυλής, θρησκείας, πολιτικών φρονημάτων, οικονομικής κατάστασης και κοινωνικής θέσης.

β. Να σέβεται την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια και το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής του ανθρώπου και του πολίτη. Μόνο όταν το επιτάσσει το δικαίωμα της πληροφόρησης μπορεί να χρησιμοποιεί, πάντοτε με τρόπο υπεύθυνο, στοιχεία από την ιδιωτική ζωή προσώπων που ασκούν δημόσιο λειτούργημα ή έχουν στην κοινωνία ιδιαίτερη θέση και ισχύ και υπόκεινται στον κοινωνικό έλεγχο.

γ. Να σέβεται το τεκμήριο της αθωότητας και να μην προεξοφλεί τις δικαστικές αποφάσεις.

δ. Να σέβεται την κατοχυρωμένη με διεθνείς συμβάσεις προστασία των ανηλίκων και των προσώπων με ειδικές ανάγκες και με σοβαρά προβλήματα υγείας.

ε. Να αντιμετωπίζει με διακριτικότητα και ευαισθησία τους πολίτες, όταν αυτοί βρίσκονται σε κατάσταση πένθους, ψυχικού κλονισμού και οδύνης, καθώς και αυτούς που έχουν εμφανές ψυχικό πρόβλημα, αποφεύγοντας να προβάλει την ιδιαιτερότητά τους.

στ. Να μην αποκαλύπτει, άμεσα ή έμμεσα, την ταυτότητα των θυμάτων βιασμού, τα οποία επέζησαν της εγκληματικής πράξης.

ζ. Να ελέγχει και να τεκμηριώνει τις πληροφορίες, που αναφέρονται στον ευαίσθητο τομέα της υγείας, όπου η παραπλανητική πληροφόρηση και η εντυπωσιακή προβολή μπορούν να προκαλέσουν αδικαιολόγητη αναστάτωση στην κοινή γνώμη.

η. Να συλλέγει και να διασταυρώνει τις πληροφορίες του και να εξασφαλίζει την τεκμηρίωσή τους (έγγραφα, φωτογραφίες, κασέτες, τηλεοπτικές εικόνες) με δημοσιογραφικά θεμιτές μεθόδους, γνωστοποιώντας πάντοτε τη δημοσιογραφική του ιδιότητα.

θ. Να τηρεί το επαγγελματικό απόρρητο ως προς την πηγή των πληροφοριών που εξασφάλισε υπό εχεμύθεια.

ι. Να σέβεται τους κανόνες της εμπιστευτικής πληροφόρησης (off the record) εφ’ όσον ανέλαβε αυτή τη δέσμευση.

Άρθρο 3

Η ισηγορία και η πολυφωνία, οξυγόνο της δημοκρατίας, αναιρούνται σε συνθήκες κρατικού μονοπωλιακού ελέγχου των Μ.Μ.Ε. και υπονομεύονται με τη συγκέντρωση της ιδιοκτησίας τους σε γιγαντιαίες κερδοσκοπικές επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν την κοινή γνώμη σαν καταναλωτή και προσπαθούν να χειραγωγήσουν το φρόνημα, τις συνήθειες και την εν γένει συμπεριφορά της.

Γι’ αυτό ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:

α. Να υπερασπίζεται σθεναρά το δημοκρατικό πολίτευμα, που διασφαλίζει την ελευθεροτυπία και την απρόσκοπτη άσκηση του δημοσιογραφικού λειτουργήματος.

β. Να αποκρούει και να καταγγέλλει τις εκδηλώσεις κρατικού αυταρχισμού και τις αυθαιρεσίες των ιδιοκτητών των Μ.Μ.Ε. και ιδιαίτερα των ολιγοπωλίων.

γ. Να υπερασπίζεται τη δημοσιογραφική ανεξαρτησία στον εργασιακό χώρο του και να αρνείται την εκτέλεση έργου, που έρχεται σε σύγκρουση με τις αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.

δ. Να μη δέχεται τη σύνταξη είδησης, σχολίου ή άρθρου και την παραγωγή εκπομπής κατά τις υποδείξεις των προϊσταμένων ή του εργοδότη του, αν το περιεχόμενό τους δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και να καταγγέλλει τις εν αγνοία του παραποιήσεις και διαστρεβλώσεις του δημοσιογραφικού του προϊόντος.

Άρθρο 4

Η υπερπροσφορά εργασίας στο χώρο της δημοσιογραφίας επιτείνει τις προϋποθέσεις για την εκδήλωση φαινομένων εκμετάλλευσης, όπως είναι: η άμισθη ή η συμβολικώς αμειβόμενη εργασία, η καταστρατήγηση συμβατικών υποχρεώσεων και κανόνων δεοντολογίας κ.λπ..

Γι’ αυτό ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:

α. Να στηρίζει και να ενισχύει τις δραστηριότητες της συνδικαλιστικής του οργάνωσης, που αποσκοπούν στη βελτίωση των όρων αμοιβής και απασχόλησης στα Μ.Μ.Ε..

β. Να αποκρούει στο χώρο εργασίας του κάθε απόπειρα περιστολής των εργασιακών δικαιωμάτων του ή παραβίασης των κανόνων δεοντολογίας.

γ. Να μην ασκεί και να μη δέχεται οποιαδήποτε μορφή διακρίσεων, που σχετίζονται με το φύλο ή την επαγγελματική ηλικία των συναδέλφων του.

Άρθρο 5

Η διαφάνεια στις οικονομικές σχέσεις αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της αξιοπιστίας, του κύρους και της επαγγελματικής αξιοπρέπειας του δημοσιογράφου, ο οποίος οφείλει:

α. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται αμοιβή για δημοσιογραφική εργασία από απόρρητα κονδύλια κρατικών υπηρεσιών και δημόσιων ή ιδιωτικών οργανισμών.

β. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται αργομισθία ή έπ’ αμοιβή θέση συναφή με την ειδικότητά του σε Γραφεία Τύπου, δημόσιες υπηρεσίες ή ιδιωτικές επιχειρήσεις, που θέτει εν αμφιβόλω την επαγγελματική αυτονομία και ανεξαρτησία του.

γ. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται τη διαφημιστική χρήση του ονόματος, της φωνής και της εικόνας του, παρά μόνο για κοινωφελείς σκοπούς.

δ. Να μη μεταδίδει και να μην αξιοποιεί ιδιοτελώς αποκλειστικές πληροφορίες που επηρεάζουν την πορεία του Χρηματιστηρίου Αξιών και την αγορά.

ε. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται οποιεσδήποτε παροχές σε χρήμα και είδος, που θίγουν την αξιοπιστία και την αξιοπρέπειά του και επηρεάζουν την ανεξαρτησία και την αμεροληψία του.

Άρθρο 6

Η συναδελφική αλληλεγγύη και ο αλληλοσεβασμός των δημοσιογράφων συμβάλλουν θετικά στις συλλογικές επαγγελματικές επιδιώξεις και στην κοινωνική εικόνα του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Γι’ αυτό ο δημοσιογράφος οφείλει:

α. Να σέβεται την προσωπικότητα των συναδέλφων του. Να μην εκτοξεύει εναντίον τους ασύστατες κατηγορίες και να αποφεύγει τις προσωπικές αντεγκλήσεις, δημόσια και στους χώρους εργασίας.

β. Να θεωρεί σοβαρότατη αντιεπαγγελματική πράξη κάθε λογοκλοπή.

γ. Να μην οικειοποιείται την εργασία συναδέλφων του. Να αναφέρει πάντοτε το όνομα του συντάκτη, του οποίου χρησιμοποιεί κείμενα ή αποσπάσματα κειμένων.

Να μνημονεύει την πηγή των πληροφοριών, που έχουν ήδη δημοσιευθεί ή μεταδοθεί.

Άρθρο 7

Ο γιγαντισμός των Μ.Μ.Ε. και η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας αύξησαν σημαντικά τον παιδευτικό και πολιτισμικό ρόλο του ηλεκτρονικού και του γραπτού Τύπου. Με τις πρόσθετες ευθύνες του στις νέες συνθήκες, ο δημοσιογράφος οφείλει:

α. Να συμβάλλει στην αναβάθμιση του δημοσιογραφικού λόγου, αποφεύγοντας γραμματικές, συντακτικές και λεκτικές κακοποιήσεις.

β. Να αποφεύγει τη χυδαιογραφία, τη χυδαιολογία και τη γλωσσική βαρβαρότητα, τηρώντας, ακόμη και στη σάτιρα και τη γελοιογραφία, τους κανόνες της επαγγελματικής ηθικής και της κοινωνικής ευθύνης.

γ. Να προστατεύει την ελληνική γλώσσα από την κατάχρηση ξένων λέξεων και όρων.

δ. Να συμβάλλει δημιουργικά στην προστασία της εθνικής μας παράδοσης και τη διασφάλιση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.

Άρθρο 8

Οι υποχρεώσεις των δημοσιογράφων, που απορρέουν από αυτόν τον Κώδικα, δεν συνιστούν περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης!

Οι παραβάσεις των υποχρεώσεων αυτών ελέγχονται από τα δύο Πειθαρχικά Συμβούλια, συνερχόμενα σε κοινή συνεδρίαση, μέχρις ότου τροποποιηθεί το Καταστατικό, που θα επιλύσει θεσμικά το θέμα του Εποπτικού Οργάνου του Κώδικα.

Συμπερασματικά

Δική μου ταπεινή άποψη είναι, πως:

Δυστυχώς, πολλά από τα παραπάνω σημεία σήμερα πλέον δεν τηρούνται σε μεγάλο βαθμό. Από τους περισσότερους «δημοσιογράφους» και τα περισσότερα ΜΜΕ.

Αποτέλεσμα είναι τα επανειλημμένα fake news και η παραπλάνηση του κοινού από την πραγματικότητα. Επιπλέον, αρκετοί, με δόλο, λόγω ανικανότητας ή οικονομικών οφελών σαβουροποιούν ή ακόμη και διακωμωδούν την καθημερινότητα και σημαντικά γεγονότα.

Όμως ευτυχώς, υπάρχουν ακόμη αρκετοί δημοσιογράφοι και μέσα που προσπαθούν να διατηρήσουν τη δημοσιογραφική δεοντολογία.

Η αναζήτησή τους «βαραίνει» τον κάθε αναγνώστη ή ακροατή προσωπικά. Όπως και η κρίση του κατά πόσο θεωρεί πως υφίσταται η δημοσιογραφική δεοντολογία στο μέσο που επιλέγει για την ενημέρωση ή την ψυχαγωγία του.

Οι άνθρωποι ανάλογα με την μόρφωση και το επίπεδό τους, επιλέγουν κυρίως με βάση την δική τους σκέψη, δεοντολογία και επίπεδο.

Η δημοσιογραφική δεοντολογία λοιπόν λόγο των συνηθειών της εποχής μάλλον δεν τηρείται ευλαβικά. Έτσι, η επιλογή του ποιον θα ακούσετε είναι στην κρίση σας!