Ειρήνη Παπά: Ποια ήταν η «ζωντανή Καρυάτιδα» του κινηματογράφου

Η Ειρήνη Παπά ήταν μια καταξιωμένη ηθοποιός με διεθνή και παγκόσμια καριέρα. Ξεκίνησε από πολύ μικρή ηλικία και η ζωή της ήταν γεμάτη επιτυχίες και έρωτες. Πρωταγωνίστησε σε περισσότερες από 70 ταινίες, σε μια καριέρα που διήρκεσε περισσότερα από 50 χρόνια.

Η Ειρήνη Παπά κέρδισε διεθνή αναγνώριση μέσω πολλών δημοφιλών βραβευμένων ταινιών όπως “Τα κανόνια του Ναβαρόνε” (1961), “Ζορμπάς ο Έλληνας” (1964) και “Ζ” (1969).

Ήταν ισχυρή πρωταγωνίστρια σε ταινίες όπως οι “Τρωάδες” (1971) και “Ιφιγένεια” (1977). Ενώ έπαιξε τους ομώνυμους ρόλους στις ταινίες “Αντιγόνη” (1961) και “Ηλέκτρα” (1962).

Τα χαρακτηριστικά της, ο τρόπος που υποδυόταν τους ρόλους της και ταινίες όπως αυτές, της έδωσαν τον χαρακτηρισμό “η Καρυάτιδα του κινηματογράφου”!

Η πανέμορφη και ιδιαίτερα ταλαντούχα αυτή ηθοποιός γεννήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1929, στο Χιλιομόδι της Κορινθίας. Το κανονικό της όνομα ήταν Ειρήνη Λελέκου. Οι περισσότερες αναφορές δείχνουν (λανθασμένα) ως ημερομηνία γέννησης 3 Σεπτεμβρίου 1926. Σύμφωνα με το δημοτολόγιο και τους εκλογικούς καταλόγους η σωστή ημερομηνία είναι 3 Σεπτεμβρίου 1929.

Γεννήθηκε σε οικογένεια δασκάλων, όπως ο παππούς της, οι γονείς της και η θεία της που την επηρέασαν στη μόρφωσή της. Ο πατέρας της Σταύρος Λελέκος ήταν καθηγητής κλασικού δράματος, υπήρξε διευθυντής στο σχολείο του Σοφικού Κορινθίας και την έμαθε να διαβάζει αρχαίους Έλληνες.

Η μητέρα της Ελένη Πρεβεζάνου-Λελέκου ήταν δασκάλα, από την οποία είχε ακούσει πολλά παραμύθια και ιστορίες. Είχε άλλες 3 αδελφές μεταξύ των οποίων, την Ευαγγελία Λελέκου-Μανθοπούλου (1925-.. ), ιατρό ακτινολόγο, πρώην διευθύντρια του νοσοκομείου “Άγιος Σάββας”. Και την λογοτέχνιδα και ποιήτρια Δέσποινα Λελέκου-Τατάκη (1926-2009).

Ανιψιός της είναι ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Μανούσος Μανουσάκης, γιος της αδελφής της Δέσποινας. Επίσης ανιψιός της είναι και ο ηθοποιός Αίαντας Μανθόπουλος, γιος της αδελφής της Ευαγγελίας.

Ο προπάππους της Σταύρος Λελέκος, γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα, έγραψε το πρώτο συντακτικό της ελληνικής γλώσσας (1881). Καθώς και άλλα βιβλία για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Οι γονείς της είχαν αντιρρήσεις όταν στην εφηβεία της τους είπε ότι ήθελε να γίνει ηθοποιός.

 

Ξεκίνησε από την ηλικία των 15 ετών ως ραδιοφωνική παραγωγός, τραγουδίστρια και χορεύτρια σε διάφορες εκδηλώσεις. Παρακολούθησε μαθήματα υποκριτικής στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, που τότε ονομαζόταν Εθνική Σχολή Κλασικού Θεάτρου. Διδάχθηκε από σπουδαίους δασκάλους, όπως τους Γιώργο Γληνό, Νικόλαο Παρασκευά, Λουκά Καρυντινό, Πέλο Κατσέλη, Δημήτρη Ροντήρη, κα.

Η Ειρήνη Παπά στις Κάνες το 1954

Το 1947 παντρεύτηκε τον σκηνοθέτη και ηθοποιό Άλκη Παπά (1922-2018), ο οποίος τη βοήθησε στα πρώτα της καλλιτεχνικά βήματα. Το ζευγάρι χώρισε το 1951, αλλά η πανέμορφη ηθοποιός διατήρησε μέχρι και σήμερα το επίθετό του.

Η ίδια προτιμούσε να γράφει το επίθετο με ένα “π”, δηλαδή “Παπά”, με το οποίο έγινε γνωστή παγκοσμίως τα επόμενα χρόνια ως Irene Papas. Σύμφωνα με άλλες πληροφορίες ο γάμος τους διήρκεσε από το 1943 έως το 1947. Δεν απέκτησαν παιδιά.

Στο θέατρο πρωτοεμφανίστηκε το 1948, στην επιθεώρηση των Σακελλάριου-Γιαννακόπουλου “Άνθρωποι… Άνθρωποι”, στη Λυρική Σκηνή, με τους σημαντικότερους ηθοποιούς της εποχής. Στην αυτοβιογραφία του ο Αλέκος Σακελλάριος, γράφει ότι την πρωτοείδε στο Σύνταγμα.

Λόγω της εμφάνισής της, της ένδυσης και του περπατήματος της του έμοιαζε σαν “ζωντανή Καρυάτιδα”. Την παρουσίασε στον Φίνο και έπαιξε στην πρώτη της ταινία το 1948, που ήταν οι “Χαμένοι άγγελοι” του Νίκου Τσιφόρου.

Το 1951 έγινε γνωστή διεθνώς με την κοινωνική δραματική ταινία “Νεκρή Πολιτεία” της Φίνος Φιλμ Μυστρά. Η ταινία του σκηνοθέτη Φρίξου Ηλιάδη διαδραματίζεται στον Μυστρά και προβλήθηκε στο Φεστιβάλ των Καννών, αντιπροσωπεύοντας την Ελλάδα. Συμπρωταγωνιστής της ήταν ο Γιώργος Φούντας (ο οποίος εμφανίζεται για πρώτη φορά στον κινηματογράφο).

Τρεις από τις ταινίες στις οποίες η Ειρήνη Παπά πρωταγωνίστησε, προτάθηκαν για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας, με τη Γαλλόφωνη “Ζ” του Κώστα Γαβρά να το κατακτά! Ενώ υποψήφιες υπήρξαν επίσης και δύο Ελληνικές ταινίες, μεταφορές στη μεγάλη οθόνη αρχαίων τραγωδιών, “Ηλέκτρα” και “Ιφιγένεια”.

Συμμετείχε έπειτα και σε πολλές χολιγουντιανές παραγωγές, ενώ πρωταγωνίστησε και στο θέατρο Broadway το 1967.

Το 1979 στο Ηρώδειο, όταν ήταν να παιχτεί το “Αντώνιος και Κλεοπάτρα”, βρέθηκε σε διαμάχη με τον Δημήτρη Χορν που είχε εκφραστεί απαξιωτικά εναντίον της.

Σύμφωνα με τον κριτικό Roger Ebert, είχε τρία “μειονεκτήματα”, το ύψος της, που έκανε πολλούς ηθοποιούς να μην θέλουν να σταθούν δίπλα της, την ομορφιά της που ήταν ανταγωνιστική για τις άλλες ηθοποιούς και τη “βαριά” Πελοποννησιακή προφορά της.

Ο Πορτογάλος σκηνοθέτης Manoel de Oliveira, είχε πει ότι είναι “η πανέμορφη και μεγαλοπρεπή φιγούρα που ενσαρκώνει τη γυναικεία ψυχή στη βαθύτερη έκφρασή της και η εικόνα της Ελλάδας όλων των εποχών”.

Στην Ελλάδα δεν έχει αναγνωριστεί τόσο, όσο διεθνώς. Τιμήθηκε με το Παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο το 1995.

Το 2008, η Ιταλία την τίμησε με το “Βραβείο Ρώμη” στο αρχαίο θέατρο Ostia Antica. Τότε όταν παρέλαβε το βραβείο είχε πει:

“Δεν ξέρω αν πρέπει να γελάσω ή να κλάψω, μπορώ μόνο να πω ότι η Αθήνα θα είναι πάντα η μητέρα μου. Αλλά η Ρώμη, παράλληλα, είναι δεύτερη μητέρα μου, από ξεκάθαρη επιλογή μου”.

 

Στην Ιταλία συνεργάστηκε με πολλούς Ιταλούς σκηνοθέτες και οι Ιταλοί την αγάπησαν, λέγοντας Bella Greca και Irene Nostra (δηλ. “η δικιά μας Ειρήνη”). Στην Ιταλία κατέφυγε τα χρόνια της χούντας, δεδομένου ότι ήταν υποστηρίκτρια του κομμουνισμού.

Η Πορτογαλία έδειξε την εκτίμησή της με την υποστήριξη στο θέατρο που ίδρυσε εκεί για να παίζονται αρχαίες τραγωδίες. Γι’ αυτό το θέατρο η Ειρήνη Παπά διέμενε στην Πορτογαλία τα τελευταία ενεργά χρόνια της.

Το 2000 τιμήθηκε με τον τίτλο “Γυναίκα της Ευρώπης” και το 2009 με τον Χρυσό Λέοντα Μπιενάλε του Θεάτρου της Βενετίας, από τα χέρια του σκηνοθέτη Maurizio Scaparro.

 

Η ίδια είχε αποκαλύψει το 2004 στην Ιταλική εφημερίδα “Corriere della Sera”, μετά τον θάνατο του Marlon Brando, ότι υπήρξε μεταξύ τους μια μακρά και “μυστική αγάπη”. Είχε πει, ότι είχαν συναντηθεί το 1954 στη Ρώμη.

Όπως είπε τον εκτιμούσε πολύ, ήταν το “μεγάλο πάθος της ζωής της”. Συναντήθηκαν για τελευταία φορά το 1999 στην Αθήνα.

Τα τελευταία χρόνια είχε τιμηθεί και με τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο Tor Vergata της Ρώμης στην Ιταλία. Συνολικά έλαβε περισσότερες από 24 τιμητικές διακρίσεις και βραβεία.

 

Τα τελευταία χρόνια της ζωής της ζούσε στην Πελοπόννησο, στο Χιλιομόδι Κορινθίας (το χωριό που μεγάλωσε), αντιμετωπίζοντας προβλήματα υγείας λόγω της ασθένειας Alzheimer.

Έφυγε από τη ζωή στις 14 Σεπτεμβρίου 2022 σε ηλικία 93 ετών μαζί με άλλες δύο σημαντικές προσωπικότητες, τον ηθοποιό Κώστα Καζάκο και..

Η είδηση του θανάτου της σπουδαίας Ελληνίδας ηθοποιού Ειρήνης Παπά, προκάλεσε απέραντη θλίψη τόσο στο ευρύτερο κοινό όσο και στον καλλιτεχνικό χώρο.