Αρχαία Διονύσια: Τα Ανθεστήρια και Κατ’ Αγρούς Διονύσια

Οι γιορτές στα αρχαία Διονύσια έχει αποδειχθεί πως διαμόρφωσαν το Χριστιανικό εορτολόγιο. Χριστιανισμός, έτσι και αυτά, βασίστηκαν σε μεγάλο βαθμό σε γιορτές ακόμη πιο  αρχαίων θρησκειών.

Τα αρχαία Διονύσια καθώς και πάρα πολλές άλλες λατρευτικές γιορτές της αρχαιότητας, προσπάθησαν να εξαλειφθούν από την “νέα θρησκεία” του χριστιανισμού. Για να καταφέρουν όμως οι χριστιανοί “πατέρες” να εντάξουν τη νέα θρησκεία (χριστιανισμό) στις προϋπάρχουσες (Δωδεκάθεο, Ρωμαϊκό, Κέλτικο, κλπ), έπρεπε στις συνειδήσεις των λαών να συνδέσουν, κάπως, αυτά που πίστευαν έως τότε με τα νέα δεδομένα, ώστε να την εδραιώσουν πιο εύκολα καθώς οι αντιδράσεις ήταν τεράστιες.

Τα Διονύσια ήταν η λατρευτική γιορτή της αρχαιότητας που (εν μέρη τροποποιημένη, κυρίως φραστικά) άντεξαν όμως στον χρόνο και διατηρούνται έως σήμερα (όπως με τις “Απόκριες” και την Τσικνοπέμπτη).

Οι ρίζες όμως των αρχαίων (τελευταίων) Διονυσίων βρίσκονται στα Αρχαιότερα Διονύσια, Ανθεστήρια.

Τα Ανθεστήρια ήταν από τις πιο σημαντικές γιορτές της αρχαίας Αθήνας και ένας κύκλος εορτών αφιερωμένες στον θεό Διόνυσο. Χωρίζονταν σε τρεις κύκλους, βάση της χρονικής περιόδου που γιορτάζονταν.

Τα Ανθεστήρια και η εξέλιξη τους

Τα Ανθεστήρια ήταν η αρχαιότερη Διονυσιακή γιορτή των Αθηναίων. Ήταν η γιορτή των λουλουδιών, της φύσης και του κρασιού, προς τιμή του Διόνυσου Άνθιου ή Εύανθιου. Τελούνταν στην Αθήνα την 11η, 12η και 13η ημέρα του μήνα Ανθεστηριώνα (περίπου τέλη Φεβρουαρίου).  Οι εορτασμοί τελούνταν με πανσέληνο, δύο πανσέληνους μετά από το Χειμερινό Ηλιοστάσιο και ουσιαστικά, σηματοδοτούσαν το ξύπνημα της φύσης και την έναρξη της περιόδου της άνοιξης.

Ήταν η βάση της Διονυσιακής θρησκείας, καθώς ήταν η εποχή όπου (με βάση τη μυθολογία) ο Δίας ζευγάρωσε με τη Σεμέλη (ή την Περσεφόνη) και αυτή συνέλαβε τον θεό Διόνυσο. Ήταν επίσης η εποχή που ο Διόνυσος ενώθηκε με την Αριάδνη.

Γιορτάζονταν δηλαδή, αφενός η σύλληψη του Διονύσου (1) και αφετέρου η άνοδος του από τον Κάτω Κόσμο (2).

1. Ήταν η εποχή που πλέον είχε ωριμάσει το κρασί και ήταν έτοιμο να το ποιούν. Έτσι, έβγαζαν το πρώτο από τα βαρέλια και το προσέφεραν με σπονδές και τις πρώτες προσφορές καρπών για να είναι καλή σοδειά που θα έρθει.

2. Ταυτόχρονα, ήταν η πιο σημαντική Γιορτή των Νεκρών. Όχι μόνο επειδή είχε αναδυθεί από τον Άδη ο Διόνυσος, αλλά και επειδή η Μητέρα Γη μαζί με τους καρπούς που προσέφερε, αγκάλιαζε τους νεκρούς των ανθρώπων στους κόλπους της.

Ουσιαστικά, συνδυαζόταν η γιορτή προς τιμή της γονιμότητας, της ομορφιάς, της καρποφορίας της γης και τιμώντας τους νεκρούς.

Κατά τις Διονυσιακές τελετές, ο Διόνυσος λατρεύονταν και τιμώνταν με το άνοιγμα των νέων  γιοματαριών. Με την απόλαυση κάθε είδους ευχαρίστησης, χορού και τραγουδιού. Με εύθυμες, κωμικές λατρευτικές πομπές όπου γινόταν παρέλαση με στολισμένα άρματα που κερνούσαν κρασί. Κάθε άρμα, το ακολουθούσαν μασκοφορεμένοι ή όχι, πίνοντας πολύ κρασί, χορεύοντας και τραγουδώντας σατυρικά τραγούδια. Στις παρελάσεις συμμετείχαν χορευτές και τραγουδιστές, μεταμφιεσμένοι σε Σάτυρους και Κένταυρους, αλλά και άνδρες και γυναίκες φορώντας μάσκες.

Κάθε μέρα η πομπή λάμβανε μέρος σε άλλο μέρος της Αττικής και συμμετείχαν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες.

Η φασαρία και τα τραγούδια που ακουγόταν είχαν στόχο να αφυπνιστεί ο Διόνυσος, ώστε και πάλι να συντελέσει στη βλάστηση και την αναγέννηση της φύσης!

Τα “Κατ’ Αγρούς Διονύσια”

Κατά την αρχαία παράδοση, τους εορτασμούς των κατ’ αγρών Διονυσίων θέσπισε ο βασιλιάς Αμφικτύονας. Καθώς έπειτα από φιλοξενία που προσέφερε ο βασιλιάς στο θεό Διόνυσο, εκείνος ως αντάλλαγμα του αποκάλυψε τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να πίνουν τον κεκραμένο  οίνο. Ο κεκραμένος οίνος είναι το πρώτο κρασί μιας σοδιάς με το άνοιγμα του βαρελιού (είναι η ολοκλήρωση της ζύμωσης του κρασιού και το άνοιγμα των νέων βαρελιών). Ο Αμφικτύων, για να ευχαριστήσει τον θεό για το μυστικό που μοιράστηκε μαζί του, θέσπισε προς τιμήν του τα «κατ’ Αγρούς Διονύσια», για την δοκιμή και τον εορτασμό του κρασιού!

Αυτή την γιορτή, κάθε πόλη της Αττικής την διοργάνωνε σε διαφορετική ημερομηνία.

Με αυτόν τον τρόπο έδιναν την ευκαιρία στους αγρότες, τους παραγωγούς, αλλά και τους κατοίκους όλης της περιοχής να συμμετέχουν όλες τις μέρες και σε όλες τις κατά τόπους γιορτές.
Στο πλαίσιο της γιορτής, συγκεντρώνονταν οι αγρότες από όλους τους συνοικισμούς και δοκίμαζαν τα κρασιά της νέας σοδειάς. Παράλληλα και οι δούλοι λάμβαναν μέρος στην ξέφρενη γιορτή Κι κατά το διάστημα αυτό αποκτούσαν την ελευθερία τους.

Τα Κατ’ Αγρούς Διονύσια, με την πάροδο των χρόνων και των βασιλέων εμπλουτίστηκαν και άρχισαν να γιορτάζονται τα «Εν άστει Διονύσια» και τα «Λήναια».

Τα “Εν άστει Διονύσια”

Τα «Εν άστει Διονύσια» έγιναν προς τιμήν του Ελευθερέως Διονύσου. Η γιορτή διαρκούσε πέντε ημέρες και γιορτάζονταν μετά από τα Κατ’ Αγρούς Διονύσια. Από την 10η έως την 14η ημέρα του μήνα Ελαφηβολιώνα (στα τέλη Μαρτίου). Έπειτα από κάποια στιγμή, η γιορτή άρχισε να ταυτίζεται και με τη διεξαγωγή αγώνων.

Η λατρεία του Ελευθερέως Διονύσου εισήχθη στην Αθήνα στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. επί τυραννίδας Πεισιστράτου (561-528 π.Χ.). Τότε καθιερώθηκαν πιθανότατα και οι διθυραμβικοί χοροί και οι τραγωδίες στη γιορτή, προς τιμήν του Διονύσου. Οι Ελευθεραί ήταν μία κωμόπολη στα σύνορα της Αττικής με την Βοιωτία. Μαζί με τα Παναθήναια, εξελίχθηκαν στις δύο σπουδαιότερες γιορτές των Αθηναίων!

Τα “Λήναια”

Τα «Λήναια» άρχισαν να γιορτάζονται έναν μήνα πριν από τα Κατ’ Αγρούς Διονύσια. Μεταξύ 12ης και 19ης ημέρας του μήμα Γαμηλίωνα (μέσα Ιανουαρίου έως μέσα Φεβρουαρίου σήμερα). Η γιορτή πήρε το όνομα από την λέξη «Λήναι» ή «Ληναί», αλλά και από το ρήμα «ληναΐζειν». Που σημαίνουν Βάκχες (οι γυναίκες – οπαδοί του Διονύσου). Τα Λήναια ήταν θεατρικοί αγώνες και ο κόσμος μεταμφιεζόταν και φορούσε μάσκες. Καθιερώθηκαν στα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα και συνεχίστηκαν έως το 320 π.Χ. οι παραστάσεις τραγωδίας και έως το 150 π.Χ. οι παραστάσεις κωμωδίας.

Στο κέντρο των εκδηλώσεων των κατ’ αγρών Διονυσίων βρισκόταν η πομπική μεταφορά του φαλλού (φαλληφορία), προς τιμή της γονιμότητας και της φύσης. Ο εορτασμός και η πομπή του φαλλού επιβιώνει μέχρι σήμερα στον Τίρναβο, όπου και γιορτάζετε το φημισμένο «μπουρανί».

Μια περιγραφή σκηνής της γιορτής και της φαλλοφορίας περιγράφεται στην κωμωδία του Αριστοφάνη «Αχαρνείς».

«Προπορεύεται η κανηφόρος (κόρη που κρατά στο κεφάλι της κάνιστρο με όλα τα απαιτούμενα για τη θυσία αντικείμενα), ακολουθούσε ο φαλλοφόρος (αυτός δηλαδή που έφερε το ομοίωμα του φαλλού) και στη συνέχεια το πλήθος των πιστών, που έψελνε άσμα προς το Φαλή (την προσωποποίηση του φαλλού που ταυτιζόταν με τον ίδιο το Διόνυσο).
Οι αγρότες με τους δούλους τους, μεταμφιεσμένοι σε Σιληνούς, Σάτυρους και Βάκχες, κρατώντας θύρσους, πυρσούς, φαλλούς και αγγεία με κρασί, χόρευαν στο ρυθμό των φαλλικών ασμάτων. Πολλοί ήταν επιβιβασμένοι σε άμαξες, έπιναν και κορόιδευαν τους περαστικούς μέσα στο μεθύσι τους (πρόκειται για τα λεγόμενα «σκώμματα εξ αμάξης»). Τα πειράγματα και τα άσεμνα λόγια συνοδεύονταν και από τις ανάλογες χειρονομίες. (Κατά την άποψη του Αριστοτέλη, μέσα από την  ατμόσφαιρα μιας τέτοιας πομπής ξεπήδησε η κωμωδία).
Μετά την πομπή και την καθιερωμένη θυσία, το πλήθος επιδιδόταν σε παραδοσιακά παιχνίδια, γνωστότερο από τα οποία ήταν ο ασκωλιασμός. Σ’ αυτό το ιδιότυπο παιχνίδι, οι συμμετέχοντες πηδούσαν πάνω σε φουσκωμένα ασκιά αλειμμένα με λάδι. Στόχος ήταν η ισορρόπηση αλλά και η  πρόκληση του γέλιου. Το έπαθλο ήταν ένα ασκί γεμάτο κρασί. Το δώρο του θεού στους πιστούς του.»

Πηγές πληροφοριών: wikipedia, sansimera