Αισχροκέρδεια: Τι είναι η αθέμιτη κερδοσκοπία και πως τιμωρείται

Γενικά, με τον όρο αισχροκέρδεια χαρακτηρίζεται οποιαδήποτε αθέμιτη κερδοσκοπία. Η αθέμιτη κερδοσκοπία μπορεί να προέλθει με διάφορους τρόπους.

Αισχροκέρδεια μπορεί να διαπραχθεί είτε με απάτη, είτε από νοθεία, είτε συνηθέστερα με πώληση αγαθών. Με την πώληση αγαθών γίνετε όταν οι τιμές είναι πολύ ανώτερες των προβλεπομένων αγορανομικών διατάξεων ή άλλων συγκριτικών μέτρων.

Γενικά

Ο όρος, όπως το δηλώνει και η λέξη άλλωστε είναι σύνθετος. Προέρχεται από τις λέξεις αισχρός + κέρδος. Σε δημώδη χρήση, κατ΄ επέκταση, λαμβάνει την έννοια της φαύλου πλεονεξίας.

Με βάση τους νόμους στην Ελλάδα.

Στην Ελληνική νομοθεσία η αισχροκέρδεια, ως στρεφόμενη κατά περιουσίας ατόμου, αποτελεί ποινικό αδίκημα. Αυτό προβλέπεται από τα άρθρα 404 και 405 του Ποινικού Κώδικα που ισχύουν έως και το 2023 στην Ελλάδα.

Η αισχροκέρδεια τιμωρείται σε βαθμό πλημμελήματος, ενώ παράλληλα επιφέρει ακύρωση οποιασδήποτε δικαιοπραξίας επί της οποίας βασίστηκε αυτή. Σύμφωνα και με σχετικό άρθρο του ισχύοντος Αστικού Κώδικα.

Η αισχροκέρδεια είναι έγκλημα.

Το έγκλημα της αισχροκέρδειας σύμφωνα με τα άρθρα του Π.Κ. εξετάζεται υπό δύο μορφές. Είτε υπό στενή έννοια (της πλεονεξίας), κατ΄ άρθρο 404, είτε υπό ευρύτερη έννοια, κατ΄ άρθρο 405.

Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο περιπτώσεων είναι η εκμετάλλευση της ανάγκης. Επίσης και  οποιασδήποτε άλλης δυσχερούς κατάστασης μπορεί να βρίσκεται ένα άτομο. Η δυσχερή  κατάσταση δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά είναι η συνηθέστερη. Επιπλέον μπορεί να επιχειρείται και σε αναπηρία, πνευματική αδυναμία, απειρία, ψυχική διαταραχή κ.λπ.

Ειδικότερα, η αισχροκέρδεια υπό την ευρύτερη έννοια μπορεί να αποτελέσει αθροιστικό έγκλημα. Αυτό επισύρει ποινή όταν συμβαίνει κατ΄ εξακολούθηση, κατ΄ επάγγελμα ή κατά συνήθεια.

Τι σημαίνουν οι όροι… 

Αισχροκέρδεια κατ΄ εξακολούθηση: λέγεται αυτή που επαναλαμβάνεται από τον ίδιο δράστη.

Αισχροκέρδεια κατ΄ επάγγελμα: λέγεται η διάπραξη με σκοπό, (του δράστη), τον πορισμό εισοδήματος.

Αισχροκέρδεια κατά συνήθεια: λέγεται η διάπραξη αυτής που εκ της επανάληψης κατέστει ροπή του δράστη.

Πότε απέκτησε ποινικό χαρακτήρα

Το 1834 επί Βασιλείας του Όθωνα άρχισε να εφαρμόζετε η πρώτη νομοθεσία κατά της αισχροκέρδειας στην Ελλάδα, με τον Βαυαρικό ποινικό νόμο. Ο νόμος το 1911 αναμορφώθηκε με τον νόμο ΓΩΑΖ. Έπειτα ακολούθησαν και άλλες τροποποιήσεις.

Η αισχροκέρδεια σήμερα.

Με βάση άρθρο του Δικηγόρου Παρ’ Αρείω Πάγω Αργύρη Αργυριάδη στο taxheaven, η αισχροκέρδεια πλέον έχει διάφορες μορφές.

“Στις σύγχρονες μεταβιομηχανικές κοινωνίες, η έννοια του κέρδους βρίσκεται ψηλά στον αξιακό μας κώδικα. Από νεαρή ηλικία μαθαίνουμε για το «νόμο» της προσφοράς και της ζήτησης.

Ο «νόμος» της ζήτησης – σε αδρές γραμμές – μας λέει ότι όσο αυξάνεται η τιμή ενός προϊόντος, μειώνεται η ποσότητα που ζητεί ο αγοραστής. Ενώ όσο μειώνεται η τιμή αυτού του προϊόντος αυξάνεται η ποσότητα που ζητείται.

Τοιουτοτρόπως, ο νόμος της προσφοράς περιγράφει ότι όταν αυξάνεται η τιμή ενός προϊόντος αυξάνεται και η ποσότητα που προσφέρει ο παραγωγός. Ενώ η μείωση της τιμής έχει ως συνέπεια τη μείωση της ποσότητας που προσφέρεται.

Συνεπώς, στόχος κάθε παραγωγού είναι να βρει την ποσότητα η οποία μεγιστοποιεί το κέρδος του.

Τα ανωτέρω πράγματι, ισχύουν σε ένα θεωρητικό πλαίσιο, όταν η ζώσα πραγματικότητα κινείται … γραμμικά.

Τι συμβαίνει, όμως, σε περιπτώσεις κρίσεων;

Κατά πόσο διαταράσσεται η «αγορά» όταν εξωγενείς παράγοντες ρυθμίζουν τη ζήτηση και την προσφορά;

Το 2021, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, είδαμε τις τιμές των αντισηπτικών και των μασκών να πηγαίνουν στα ύψη. Τιμές προϊόντων και αιτούμενες ποσότητες αυξήθηκαν με γεωμετρική πρόοδο.

Κάτι αντίστοιχο βιώνουμε και το 2022. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και όσα γράφονται για πιθανή επισιτιστική κρίση οδηγούν τιμές και ζήτηση στη… στρατόσφαιρα.

Τα ερωτήματα που γεννώνται με βάση αυτό είναι αρκετά.

Το κράτος οφείλει να παρεμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις ή πρέπει να αφήνει μόνη της την αγορά να «αυτορρυθμιστεί»;

Και εάν παρεμβαίνει, πρέπει να πράττει τούτο με διοικητικές και ποινικές κυρώσεις;

Και ποιος θα ορίζει πότε ένα κέρδος είναι εύλογο και πότε όχι;

Η έννοια της αισχροκέρδειας δαιμονοποιεί το κέρδος ή τις συνθήκες υπό τις οποίες κτάται το τελευταίο;

Οι απαντήσεις δεν είναι τόσο ξεκάθαρες όσο κάποιοι νομίζουν και σίγουρα δεν είναι ίδιες σε ολόκληρο τον κόσμο.

Η Ελληνική νομοθεσία για την αισχροκέρδεια.

Στην Ελλάδα, η πρώτη νομοθεσία κατά της αισχροκέρδειας προβλέπονταν στον Βαυαρικό ποινικό νόμο του 1834, επί Βασιλείας του Όθωνα. Αργότερα αυτός αναμορφώθηκε με τον νόμο ΓΩΑΖ του 1911.

Μέχρι τη θέσπιση του νέου Ποινικού Κώδικα (Ν. 4619/2019), η αισχροκέρδεια ήταν ποινικό αδίκημα (άρθρο 405 ΠΚ). Προέβλεπε ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τριών μηνών και χρηματική ποινή. Η ποινή επιβάλλονταν σε όποιον εκμεταλλευόμενος την ανάγκη άλλου, αποκτούσε κατ’ επάγγελμα ή κατά συνήθεια ωφελήματα δυσανάλογα μεγάλα σε σχέση με την παροχή του.

Η δυσαναλογία της παροχής εκ μέρους του δράστη έπρεπε να ήταν εφικτό να γίνει αντιληπτή από οποιονδήποτε λογικό άνθρωπο. Υπό την έννοια ότι η ωφέλεια που αποκόμιζε ο ένας αντισυμβαλλόμενος σε βάρος του ετέρου υπερέβαινε το μέτρο. Αυτό που κατά την ανταλλακτική πίστη ήταν φυσικό και αναμενόμενο να αποκομίζει.

Μέσα από αόριστες αναφορές βλέπουμε την προσπάθεια του νομοθέτη να περιορίσει φαινόμενα αθέμιτης κερδοφορίας. Σε περιόδους κυρίως που οι ανάγκες των πολιτών είναι ιδιαίτερα αυξημένες.

Ο νόμος στην Ελλάδα για την αισχροκέρδεια μετά το 2020.

Σε αντίστοιχο πλαίσιο κινήθηκε η ελληνική πολιτεία μετά το 2020. Προσπαθώντας να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της πανδημικής κρίσης και του πολέμου. Αρχικά με την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου του 20.03.2020.

Έπειτα, με το ν. 4903/2022 έγινε προσπάθεια αντιμετώπισής φαινομένων «αθέμιτης κερδοφορίας σε περιόδους κρίσης». Μέσω προστίμων που ξεκινούν από 5.000€ και φθάνουν το 1.000.000€.

Το τι όριζε ως αισχροκέρδεια ο νόμος είναι ενδιαφέρον.

Απαγόρευε μέχρι τις 30.6.22 την αποκόμιση μικτού κέρδους. Από την πώληση οποιουδήποτε προϊόντος ή την παροχή οποιασδήποτε υπηρεσίας. Υπηρεσιών που ήταν απαραίτητες για την υγεία, τη διατροφή, τη διαβίωση, τη μετακίνηση και την ασφάλεια του καταναλωτή.

Όταν το περιθώριο μικτού κέρδους ανά μονάδα, υπερέβαινε το αντίστοιχο περιθώριο μικτού κέρδους ανά μονάδα προ της 1ης.9.2021. Χρονικά όρια εν πολλοίς αυθαίρετα που καταδείκνυαν την αγωνία του νομοθέτη να ελέγξει την αγορά.

Στο εξωτερικό τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά.

Στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν υπάρχει αντίστοιχη νομοθεσία περί αισχροκέρδειας. Το θέμα ρυθμίζεται μέσα από το δίκαιο του ανταγωνισμού. Αυτό απαγορεύει την κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης στην αγορά, την εναρμονισμένη πρακτική μεταξύ των επιχειρήσεων κλπ.

Αντιθέτως, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις ΗΠΑ υπάρχουν διατάξεις περί αισχροκέρδειας (Profiteering). Αυτές απαγορεύουν τη σημαντική ανατίμηση (price gouging) προϊόντων κρίσιμων για τη διαβίωση του ανθρώπου σε περιπτώσεις εθνικών κρίσεων. Ως κρίσιμα  προϊόντα θεωρούνται τα φαγητό, νερό, ενέργεια και κατοικία. Όπως διαπιστώνεται μέσα από την παραβίαση συγκεκριμένων αγορανομικών διατάξεων.

Σε γενικές γραμμές.

Ο μύθος των αυτορρυθμιζόμενων αγορών έχει προ πολλού καταρρεύσει. Τα κράτη, όμως, επιτελούν σήμερα λυσιτελώς το ρυθμιστικό τους ρόλο;”

Με πληροφορίες από Βικιπαίδεια και taxheaven