Αναβλητικότητα: Η ψευδαίσθηση της ελευθερίας. Τι να προσέξουμε

Η αναβλητικότητα κάνει να πιστεύουμε ότι έχουμε αμέτρητες ώρες στη διάθεσή μας, αλλά τελικά… τις κλέβει. Υπάρχουν τόσο παιδιά όσο και μεγάλοι που είναι αναβλητικοί, γιατί και πως όμως συμβαίνει αυτό;

Η αναβλητικότητα προσφέρει μια ψευδαίσθηση ελευθερίας. Μας κάνει να πιστεύουμε ότι έχουμε αμέτρητες ώρες στη διάθεσή μας αλλά τελικά μας τις κλέβει. Μας γοητεύει υποσχόμενη ένα ξένοιαστο παιχνίδι αλλά το μόνο που μας προσφέρει είναι μία «Σκοτεινή Παιδική Χαρά».

Αυτή η παιδική χαρά έχει τις ίδιες διασκεδαστικές δραστηριότητες με την αληθινή παιδική χαρά, αλλά εφόσον δεν θα έπρεπε να είσαι εκεί, η εμπειρία είναι φορτωμένη με ενοχή και ανησυχία.

Ο αναβλητικός άνθρωπος έχει μια ψεύτικη αίσθηση ασφάλειας. Αισθάνεται αισιόδοξος ότι όλα είναι υπό έλεγχο, οπότε υπάρχει άφθονος χρόνος για τεμπελιά. Συχνά υποτιμά τον χρόνο που χρειάζεται για να ολοκληρώσει μια υποχρέωση, π.χ. υπολογίζει ότι θα χρειαστεί 30 λεπτά ενώ απαιτούνται 2 ώρες για την ολοκλήρωσή της.

Αυτός είναι ο λόγος που η αναβλητικότητα παρομοιάζεται με την πιστωτική κάρτα: η χρήση της είναι εύχρηστη και διασκεδαστική στην αρχή αλλά μετά έρχεται ο λογαριασμός μαζί με τους τόκους και η εξόφληση γίνεται με συναισθήματα τρόμου, άγχους και απέχθειας για τον εαυτό μας.

Παρόλα αυτά, είναι δύσκολο να σταματήσει η συνήθεια της απραξίας γιατί είναι αυτό-τροφοδοτούμενη.

Ένας καλός βαθμός (ή μερικές φορές απλά ένας βαθμός πάνω από τη βάση) είναι απόδειξη ότι το σύστημα που ακολουθούμε δουλεύει και ότι η απόδοση υπό πίεση είναι απαραίτητη και αποτελεσματική. Δυστυχώς, το κόστος για την αναβλητικότητα δεν είναι μόνο ο χρόνος που χάνουμε, αλλά και η ενίσχυση της λανθασμένης πεποίθησης ότι η εργασία που πρέπει να κάνουμε δεν μπορεί παρά να είναι δυσάρεστη.

Επίσης, ο αναβλητικός άνθρωπος ενώ γίνεται έμπειρος στην αποφυγή δεν καταφέρνει να αναπτύξει σημαντικές ικανότητες όπως ο σχεδιασμός, η οργάνωση, η ανάπτυξη της σκέψης και η προσοχή στην λεπτομέρεια.

Η θεραπεία γι’ αυτό το πρόβλημα είναι δύσκολη, γιατί η αναβλητικότητα είναι μια προσπάθεια να αντιμετωπιστούν βαθύτερα προβλήματα τα οποία μπορεί και να μην έχουμε συνειδητοποιήσει, όπως ο θυμός, η τελειομανία και η αυτό-αμφισβήτηση. Παρόλο που η αναβλητικότητα απομακρύνει προσωρινά το άγχος που σχετίζεται με αυτά τα προβλήματα, οι βαθύτερες αιτίες παραμένουν.

Τα βαθύτερα προβλήματα της αναβλητικότητας

1. Θυμός

Η πιο κοινή αιτία της αναβλητικότητας είναι ο θυμός.

Οι έφηβοι που δυσανασχετούν μπροστά στην εξουσία γονιών και δασκάλων, ενδέχεται να τους εκδικούνται καθυστερώντας να διαβάσουν τα μαθήματά τους ή κάνοντας πρόχειρη δουλειά. Για τους εφήβους που αισθάνονται ανίσχυροι, η ανοιχτή επανάσταση δεν είναι επιλογή, επειδή οι συνέπειες θα είναι μεγάλες και οι έφηβοι θέλουν να πετύχουν.

Αυτή η μορφή εκδίκησης είναι χειριστική και παθητικο-επιθετική αλλά και ιδιαίτερα αποτελεσματική επειδή στερεί από τα πρόσωπα εξουσίας την δύναμή τους και τα τρελαίνει.

Ο έφηβος δεν στενοχωριέται που σαμποτάρει τον εαυτό του, γιατί νοιάζεται περισσότερο για την αυτονομία του παρά για τους βαθμούς του. Ουσιαστικά, όταν θέλει να αποφύγει τις υποχρεώσεις λέει: Δεν μπορείτε να μου πείτε τι θα κάνω. Θα κάνω την εργασία μου όταν είμαι έτοιμος.

2. Θυματοποίηση

Ο αναβλητικός άνθρωπος είναι εγκλωβισμένος σε μια φυλακή που έφτιαξε ο ίδιος.

Βλέπει τον εαυτό του ως θύμα εκείνων που καθορίζουν τις προσδοκίες του και παίρνουν αποφάσεις. Αισθάνεται παγιδευμένος σε μια κατάσταση που δεν μπορεί να κερδίσει:

Η εκτέλεση των εργασιών, του προκαλεί άβολα συναισθήματα, αλλά το ίδιο συμβαίνει και με την αποφυγή τους (αν και όχι αμέσως).

Το «θύμα» προσεγγίζει τις εργασίες ή τα μαθήματά του με την αίσθηση ότι πρέπει να τα κάνει και ποτέ ότι θέλει να τα κάνει.

Το μοτίβο είναι κάπως έτσι:

Ο Κώστας αντιπαθεί τη χημεία επειδή πρέπει να βελτιωθεί σε αυτήν και αυτό τον τρελαίνει. Αφού δεν τα πάει καλά σε αυτό το μάθημα, δεν μπορεί και να κάνει τις εργασίες του, οπότε γιατί να προσπαθήσει;

Επίσης, πλησιάζει ένα διαγώνισμα και πρέπει να τα πάει καλά σ’αυτό, όμως ξέρει ότι δεν μπορεί. Ξαφνικά όλα φαίνονται φοβερά άδικα (η τάξη είναι πολύ δύσκολη) και ο δάσκαλος του προκαλεί θυμό (τα λέει πολύ γρήγορα, δεν με συμπαθεί).

Ο Κώστας είναι ένας έφηβος που έχει ζοριστεί πολύ με αυτή την νοοτροπία του θύματος. Αν και είναι πανέξυπνος, υποκρίνεται ότι δεν ενδιαφέρεται για την ακαδημαϊκή επιτυχία, λέγοντας ότι δεν του προσφέρει ικανοποίηση.

Επίσης δεν έχει ιδέα για το πώς να οργανώσει τη μελέτη του. Αυτό που τα αδέρφια και οι φίλοι του μπορούν να κάνουν κάθε απόγευμα (να καθίσουν και να διαβάσουν) του είναι εντελώς άγνωστο. Αυτό το μυστήριο τον “βοηθούσε” να νιώθει πιο έντονα θυματοποίηση.

Επίσης γινόταν έξαλλος όταν οι γονείς του δεν παρατηρούσαν τις μικρές προσπάθειές του.

Αν και ο τοίχος απάθειας και απαξίωσης του Κώστα για το σχολείο έμοιαζε αδιαπέραστος, τελικά έμαθε ο θεραπευτής του τι βρισκόταν από κάτω: ένα αγόρι που ντρεπόταν για την αδυναμία του να μελετήσει και η αίσθηση ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτε γι’ αυτό.

3. Αυτο-αμφισβήτηση

Ο Κώστας δεν είναι ο μόνος που νιώθει έτσι. Όπως πολλοί αναβλητικοί άνθρωποι που έχω γνωρίσει, κάτω από τον θυμό και την αγανάκτηση κρύβουν ένα αγόρι που υποφέρει από αυτό-αμφισβήτηση. Τα παιδιά σαν τον Κώστα δεν ξεκινάνε ξαφνικά να αισθάνονται τόσο ανήμπορα. Χρειάζονται πολλά χρόνια αμφισβήτησης των ικανοτήτων τους και απορίας αν μπορούν να ανταποκριθούν. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για παιδιά που έχουν Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα (Δ.Ε.Π.Υ.) ή μαθησιακές δυσκολίες.

Οι αναβλητικοί άνθρωποι συχνά είχαν καλύτερες επιδόσεις στο σχολείο όταν ήταν νεότεροι. Όμως, όταν το σχολείο έγινε πιο δύσκολο (όπως γίνεται πάντα) αντί να αυξήσουν την προσπάθεια, παραιτήθηκαν γιατί σκέφτηκαν ότι αφού το σχολείο σταμάτησε να είναι εύκολο γι’ αυτούς, αυτό σήμαινε ότι δεν ήταν αρκετά έξυπνοι. Η προσπάθεια να γίνουν καλύτεροι δεν ήταν επιλογή, επειδή περιλάμβανε την πιθανότητα αποτυχίας και στη συνέχεια την αποκάλυψη της υποτιθέμενης ανεπάρκειάς τους.

4. Τελειομανία

Ένας τελειομανής μπορεί να αναβάλει το ξεκίνημα μιας εργασίας επειδή τον τρομάζει η τεράστια προσπάθεια που θα χρειαστεί για να κάνει κάτι τέλεια. Θα αναφερθεί στη δουλειά με λέξεις όπως «οφείλω», «πρέπει», «χρειάζεται» και «επιβάλλεται». Πιθανότατα δεν θεωρείτε το παιδί σας τελειομανή, αν μη τι άλλο θεωρείτε το αντίθετο. Όμως, οι περισσότεροι τελειομανείς υποφέρουν από βαθιά συναισθήματα ανεπάρκειας.

Η επιθυμία του να κάνει τα πάντα απολύτως τέλεια μπορεί να κρύβει προβλήματα αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης. Τα υψηλά πρότυπα είναι πολύ καλά, μας βοηθάνε να βάζουμε στόχους.

Η τελειομανία ξεκινάει όταν η αποτυχία να ανταποκριθούμε σε αυτές τις προσδοκίες γίνεται απαράδεκτη.

Οι τελειομανείς που αναβάλουν να κάνουν πράγματα θέτουν μη ρεαλιστικές προσδοκίες και μετά αποφεύγουν τη δουλειά για να απαλλαχθούν από το άγχος που προκαλεί.

Παρόλο που πολλοί ενήλικες αναβάλλουν, για κάποιους εφήβους αυτό είναι σημάδι ανωριμότητας. Η δουλειά περιλαμβάνει την αναβολή της ευχαρίστησης μέχρι να γίνει και να μπορούμε να αντέξουμε το άγχος και την δυσφορία που αισθανόμαστε όταν μαθαίνουμε κάτι καινούριο. Μπορείτε να ακούσετε την χαμηλή ανοχή στην δυσφορία του εφήβου σας όταν λέει πράγματα όπως: αυτό δεν είναι δίκαιο, είναι πάρα πολύ δύσκολο.

Οπότε οι γονείς πρέπει να βρουν τρόπους να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αναπτύξουν μια νοοτροπία εμπιστοσύνης στις δυνατότητές τους και να θέσουν προσδοκίες με τρόπο που να επιτρέπει στους εφήβους να αισθάνονται ότι εξακολουθούν να έχουν αυτονομία,έχοντας μεγαλύτερο έλεγχο. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να τα βοηθήσουμε να αναπτύξουν τα εσωτερικά κίνητρα που είναι απαραίτητα για να δουλέψουν.

Ας δούμε μερικούς τρόπους με τους οποίους μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας να αντιμετωπίσει την αναβλητικότητα.

1. Αντικρούστε τις εκλογικεύσεις

Ας το παραδεχτούμε, οι αναβλητικοί άνθρωποι είναι ψεύτες. Λένε ψέματα στον εαυτό τους σε μόνιμη βάση σχετικά με τον χρόνο που θα χρειαστούν για να ολοκληρώσουν μια εργασία και ότι κάποια στιγμή θα έχουν αρκετό χρόνο για να την κάνουν καλά. Αυτά τα ψέματα ονομάζονται εκλογικεύσεις.

Για να μπορέσει να σταματήσει την εκλογίκευση, ο αναβλητικός πρέπει να μπορεί να την αναγνωρίζει, να βρει επιχειρήματα και να την καταρρίψει. Όταν ακούτε το παιδί σας να χρησιμοποιεί μία από αυτές τις εκλογικεύσεις, είτε αμφισβητήστε το ή δείξτε του αυτή τη λίστα και ρωτήστε τον κάτι από αυτά του μοιάζει οικείο:

• Είμαι πιο παραγωγικός όταν εργάζομαι υπό πίεση, οπότε αναβάλω όλα τα καθήκοντά μου μέχρι να συσσωρευτεί πολλή πίεση και τότε θα τα ολοκληρώσω εύκολα και γρήγορα.
• Αυτή την εργασία την κάνω και τελευταία στιγμή, δεν θα μου πάρει πολύ χρόνο για να τη γράψω.
• Αν ασχοληθώ μ’ αυτήν την εργασία τώρα θα χάσω το… (αναφέρει μία ευχάριστη εμπειρία όπως να παίξει το αγαπημένο του ηλεκτρονικό παιχνίδι για πέμπτη συνεχόμενη νύχτα).
• Χαλάρωσε. Είναι απλά μια εργασία. Δεν θα έρθει το τέλος του κόσμου αν δεν την κάνω.
• Δεν ξέρω πώς να λύσω αυτό το πρόβλημα, οπότε περιμένω μέχρι να μάθω.
• Αυτή την εργασία την κάνω πιο εύκολα όταν είμαι σε καλή διάθεση, οπότε θα περιμένω να μου έρθει η διάθεση.
• Την προηγούμενη φορά περίμενα μέχρι την τελευταία στιγμή και όλα πήγαν καλά, οπότε γιατί να μη κάνω το ίδιο κι αυτή την φορά;

2. Αμφισβητήστε τις αρνητικές σκέψεις

Οι αναβλητικοί άνθρωποι έχουν μια αρνητική νοοτροπία απέναντι στις δουλειές. Ακολουθούν μερικές αρνητικές σκέψεις που κάνουν και κάποιες θετικές σκέψεις με τις οποίες μπορούν να τις αντικαταστήσουν:

3. Αποκαλύψτε τις ρίζες της αναβλητικότητας

Αναγνωρίστε γιατί καθυστερείτε να κάνετε κάτι χωρίς λόγο ακολουθώντας αυτά τα βήματα:

Ανακαλύψτε τις αληθινές αιτίες που καθυστερείτε. Καταγράψτε όσες περισσότερες μπορείτε να σκεφτείτε.
Αμφισβητήστε αυτές τις πραγματικές αιτίες και ξεπεράστε τις με αποφασιστικότητα.
Ξεκινήστε την εργασία.

4. Άλλες στρατηγικές

Κάντε τις εργασίες να μοιάζουν μικρές και εύκολες στο μυαλό σας. (Έχω γράψει πολλές άριστες εργασίες, αυτή είναι απλώς ακόμη μία εργασία).

Κάντε μόνο ένα μικρό μέρος της εργασίας κάθε φορά (Θα επιλέξω τα βιβλία που χρειάζομαι σήμερα. Αργότερα θα τους ρίξω μια ματιά).

Αλλάξτε το περιβάλλον σας: Αν δεν μπορείτε να μελετήσετε στο σπίτι, βρείτε ένα χώρο όπου μπορείτε ή αλλάξτε τις συνθήκες μελέτης στο σπίτι σας.

Πλάνο πέντε λεπτών: Εργαστείτε πάνω σε κάτι μόνο για πέντε λεπτά. Στο τέλος των πέντε λεπτών, ασχοληθείτε με κάτι άλλο αν θέλετε. Το πιθανότερο είναι ότι θα απορροφηθείτε και θα συνεχίσετε.

Εφαρμόστε την τεχνική Pomodoro, μια μέθοδος διαχείρισης χρόνου και που βασίζεται στην ιδέα ότι τα συχνά διαλείμματα μπορούν να βελτιώσουν την νοητική εγρήγορση.

Ετοιμάστε μία λίστα με αυτά που πρέπει να κάνετε, βάζοντας πρώτες τις πιο τρομακτικές εργασίες και στο τέλος τις πιο εύκολες. Στη συνέχεια, καταγράψτε τα βήματα για να αντιμετωπίσετε το πρώτο πρόβλημα. Αυτός ο τρόπος θα σας βοηθήσει να ξεπεράσετε τον φόβο σας και θα σας δώσει ώθηση.

Θυμηθείτε ότι θέλουμε να προκαλέσουμε τη δέσμευση και όχι τη συμμόρφωση.

Για να το πετύχετε αυτό βοηθήστε το παιδί να εστιάσει σε διαχειρίσιμους στόχους αντί για τεράστιες προσδοκίες. Επαινέστε το για τα βήματα που κάνει προς τη σωστή κατεύθυνση αντί να το κριτικάρετε για τα λάθη που κάνει στη διαδρομή και ό,τι κι αν γίνει μην γκρινιάζετε. Η γκρίνια δημιουργεί μόνο αγανάκτηση (και στους δυο σας) και προσθέτει επιπλέον εξωτερική πίεση στο παιδί σας στην οποία και επαναστατεί.

Κάποιοι λένε ότι η αναβλητικότητα κάνει τα εύκολα δύσκολα και τα δύσκολα ακόμη πιο δύσκολα. Σε συνδυασμό με μία νοοτροπία θύματος δημιουργεί επιπλέον αγωνία και εντείνει την αρνητική στάση απέναντι στο σχολείο. Αν και κάποιες τεχνικές μπορούν να βοηθήσουν δεν μπορούν να σταματήσουν τη συνήθεια της αναβλητικότητας. Ο μόνος τρόπος για να την ξεπεράσει κανείς είναι να την αντιμετωπίσει και να συμμετέχει ενεργά στη μάθηση.

Αυτό χρειάζεται χρόνο και συναισθηματική ανάπτυξη. Όμως τα οφέλη από την καταπολέμηση αυτής της συνήθειας είναι σημαντικά όπως η ύπαρξη πνευματικής γαλήνης, μια αίσθηση δύναμης, στόχου και ότι έχεις τον έλεγχο της ζωής σου.