Στρατηγικές για να διαχειριστείτε την μοναξιά

Ο τρόπος που διαχειριζόμαστε τη μοναξιά μας μπορεί να σχετίζεται με τα χαρακτηριστικά της κουλτούρας που φέρουμε. Το αναπτυξιακό μας επίπεδο, καθώς και αν διαβιoύμε σε ατομικιστική ή ολοκρατούμενη κοινωνία.

Από την Δρ. Ευτυχία Παπαγιάννη / Ψυχολόγο – Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια

Ελάχιστες είναι οι έρευνες στο πεδίο των στρατηγικών διαχείρισης της μοναξιάς και ακόμα λιγότερες οι σχετικές θεωρίες. Εν τούτοις, ισχυρό εμπόδιο για τη μη αποτελεσματική διαχείριση αυτού του επώδυνου συναισθήματος είναι, η απροθυμία μας να παραδεχτούμε πως αισθανόμαστε μόνοι καθώς και η αποδοχή της μοναξιάς μας.

Οι περισσότεροι σύμβουλοι μοναχικών ατόμων αναφέρουν πως οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν είναι η ισχυρή πεποίθηση των συμβουλευόμενων πως η κατάσταση δεν πρόκειται να αλλάξει καθώς και οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες που έχουν από τις συναλλαγές τους με τους άλλους. Προκειμένου να βοηθήσουν τους συμβουλευόμενούς τους χρησιμοποιούν στρατηγικές με επικέντρωση στο συναίσθημα (emotion focused), στη γνωστική επεξεργασία (cognitive focused) και στη συμπεριφορά (behavior focused).

Η πρώτη περίπτωση περιλαμβάνει στρατηγικές ελέγχου του στρες που νιώθει κάποιος όταν είναι μόνος του και αυτό μπορεί να περιλαμβάνει λ.χ. τη διατήρηση ημερολογίου ή τεχνικές χαλάρωσης. Αναφορικά με τη δεύτερη περίπτωση στόχος είναι να τροποποιηθούν οι γνωσιακές πλάνες που έχει το άτομο για τις σχέσεις και εν τέλει να κατανοήσει πως δεν υπάρχει ιδανικός σύντροφος και τέλειος φίλος.

Τέλος, οι στρατηγικές που επικεντρώνονται στη συμπεριφορά ενθαρρύνουν την καλλιέργεια λεκτικής και μη επικοινωνίας καθώς και την εξάλειψη δυσλειτουργικών συναισθημάτων όπως η ανημπόρια.

Οι πιο άρτιες, μέχρι τώρα, εργασίες που συναντώνται στη βιβλιογραφία είναι των Rubinstein & Shaver καθώς και των Rokach & Brock. H πρώτη εστιάζει περισσότερο σε συμπεριφορικούς (πρακτικούς) τρόπους διαχείρισης της μοναξιάς όπως είναι: η Ενεργητική Μόνωση (μελέτη ή εργασία, γράψιμο, μουσική, άσκηση, σινεμά, διάβασμα), Κοινωνική Επαφή (πρόσκληση φίλου ή επίσκεψη σε φίλο), Θλιβερή Παθητικότητα (κλάμα, ύπνος, αδράνεια, συνεχής σκέψη, αλκοόλ, ουσίες, τηλεόραση) και η Χρηματική Σπατάλη.

Από τη άλλη οι Rokach & Brock υποστήριξαν ένα μοντέλο διαχείρισης της μοναξιάς που να στηρίζεται όχι μόνο σε πρακτικές/συμπεριφορικές στρατηγικές, αλλά και σε πιο διανοητικές/πνευματικές στρατηγικές, όπως είναι λόγου χάρη, η Θρησκεία και Πίστη, που θα συναντήσουμε παρακάτω.

Προκειμένου να ομαδοποιήσουν καλύτερα τις στρατηγικές που προέκυψαν, οι συγγραφείς διατύπωσαν τρεις υπερκατηγορίες που να τις περιλαμβάνουν. Έτσι, λοιπόν, έχουμε την κατηγορία, Αποδοχή και Διαμόρφωση Πόρων, που περιέχει τις στρατηγικές Αναλογισμός και Αποδοχή, Προσωπική Ανάπτυξη και Κατανόηση, Θρησκεία και Πίστη, την κατηγορία, Οικοδόμηση Κοινωνικής Γέφυρας, που περιλαμβάνει τις στρατηγικές, Δίκτυο Κοινωνικής Υποστήριξης και Αυξημένη Δραστηριότητα και τέλος την κατηγορία, Αποστασιοποίηση και Άρνηση. Ακολουθεί αναλυτική περιγραφή των Στρατηγικών Διαχείρισης της Μοναξιάς.

Αποδοχή και διαμόρφωση πόρων

Αναλογισμός και αποδοχή

Τα άτομα που διαχειρίζονται τη μοναξιά τους κατά αυτό τον τρόπο, επιτυγχάνουν, από τη μια, να την αναγνωρίζουν και να την αποδέχονται, καθώς και να αποκτούν οικειότητα με τον εαυτό τους. Αξιοποιούν τη μόνωσή τους ευεργετικά και αντιλαμβάνονται καλύτερα τους φόβους, τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους. Πρόκειται για μια στρατηγική, που όπως αναφέρει ο André, έχει ευεργετικά οφέλη και μπορεί να σταθεί ως αντίδοτο απέναντι στις απεγνωσμένες προσπάθειες του ατόμου να είναι με κάποιον «έτσι απλά για να είναι».

Επομένως, με αυτό τον τρόπο, το άτομο είναι πιθανότερο να αυξήσει τα επίπεδα αυτοελέγχου, μειώνοντας ταυτόχρονα την εξάρτησή του από τους άλλους. Εξάλλου, οι έρευνες έχουν δείξει ότι η ενασχόληση με δραστηριότητες αποτελεί προστατευτικό παράγοντα έναντι της κατάθλιψης, η οποία αρκετές φορές, πηγαίνει χέρι χέρι με τη μοναξιά.

Έτσι, όταν δεν βρισκόμαστε σε ένα διαρκή αγώνα άρνησης της μοναξιάς, αλλά αποδοχής της ως αναπόφευκτης ανθρώπινης συνθήκης, είναι πιο πιθανό, μέσω της αυτοανακάλυψης και της ενεργοποίησης των εσωτερικών μας πηγών, να τη διαχειριστούμε αποτελεσματικότερα.

Προσωπική ανάπτυξη και κατανόηση

Τα άτομα μέσα από τη ενεργό συμμετοχή τους σε ομάδες ή οργανώσεις, όπως είναι λόγου χάρη οι Ανώνυμοι Αλκοολικοί ή οι λέσχες γνωριμιών, επιτυγχάνουν να ανανεώνονται και να αναπτύσσονται προσωπικά. Στην εν λόγω στρατηγική περιλαμβάνεται τόσο η αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας και στήριξης, όσο και καθοδήγησης από το θρησκευτικό κλήρο.

Θρησκεία και Πίστη

Η ανάγκη των ατόμων να συνδέονται ή/και να λατρεύουν κάτι πάνω από αυτούς, όπως είναι μια θεϊκή οντότητα, ο Θεός ή κάποιο υπέρτατο ον, φαίνεται πως δρα καταπραϋντικά απέναντι στη μοναξιά τους. Αναπτύσσοντας δεσμούς με την εκκλησία ή άλλες θρησκευτικές οργανώσεις, επιτυγχάνουν εσωτερική γαλήνη και ενδυναμώνουν το κοινωνικό τους αίσθημα, καθώς και το αίσθημα του «ανήκειν».

Όπως εύστοχα διαπιστώνει ο André, ….η παρηγοριά μέσα σε έναν ταραχώδη κόσμο μας ηρεμεί. Παρά τις αντιξοότητες μας προσδίδει γαλήνη. Δεν είναι λίγα τα άτομα που βρίσκουν παρηγοριά μέσα από την τελετουργία, η οποία φαίνεται να αποτελεί για αυτά μέσο σύνδεσης με το παρόν και το μέλλον.

Οικοδόμηση κοινωνικής γέφυρας

Δίκτυο κοινωνικής υποστήριξης

Όταν το άτομο επανακτά την κοινωνική του δικτύωση, ουσιαστικά αυξάνει τις πιθανότητες να καρπωθεί την οικειότητα, το δέσιμο, τη ζεστασιά και τη φροντίδα που απορρέουν από αυτή την ένωση με τους άλλους. Ο Weiss (1974) θεωρεί ότι για να λειτουργήσει καλά ένα κοινωνικό δίκτυο, θα πρέπει να είναι σε θέση να παρέχει τα απαραίτητα κοινωνικά εφόδια στα άτομα που το διαμορφώνουν.

Να σημειωθεί ότι η «ανοικοδόμηση» του κοινωνικού δικτύου καθώς και η εγκαθίδρυση στενών διαπροσωπικών σχέσεων, αποτελούν τους πιο αποτελεσματικούς παράγοντες διαχείρισης της μοναξιάς. Βέβαια, η κοινωνική συμμετοχή άλλοτε οδηγεί σε βαθύτερους και πιο ουσιαστικούς δεσμούς, που κάνουν το άτομο αποδεκτό και άξιο της αγάπης των γύρω του και άλλοτε όχι. Η βίωση άγχους κατά τη διαμόρφωση σχέσεων, δηλαδή το σχεσιακό άγχος μπορεί να αποτελέσει για το άτομο κύριο παράγοντα ανάπτυξης μοναξιάς.

Παράγοντες ενίσχυσης του «σχεσιακού άγχους» μπορούν να είναι οι διαπληκτισμοί και οι αποτυχίες, η κοινωνική απομόνωση, η οποία σχετίζεται με τον αυτοαποκλεισμό ή την απόκτηση λίγων ή καθόλου φίλων, η κοινωνική περιθωριοποίηση που βιώνεται από το άτομο ακόμα και όταν βρίσκεται μαζί με άλλους, δίχως όμως να τους συνδέει κάτι κοινό, καθώς και οι συγκρούσεις σε επίπεδο ερωτικών σχέσεων.

Επομένως, εύλογα διαπιστώνουμε πως η αποτελεσματική αντιμετώπιση της μοναξιάς, επιτυγχάνεται όταν μειώνεται το κοινωνικό κενό ανάμεσα στον εαυτό μας και τους άλλους, ενώ παράλληλα αυξάνεται η ομοιότητα, ως προς τις εμπειρίες και τις ικανότητες που φέρουμε, με τα άτομα που συναναστρεφόμαστε.

Αυξημένη δραστηριότητα

Προκειμένου τα άτομα να διαχειριστούν τη μοναξιά τους καταφεύγουν σε δραστηριότητες που τα κινητοποιούν και τα αποδεσμεύουν από το απελπιστικό αυτό συναίσθημα. Συνήθως ένα τραυματικό γεγονός, όπως είναι ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, αποτελεί την αφορμή ώστε να διαμορφώσουν ευκαιρίες ενεργούς κοινωνικής συμμετοχής, όπως είναι λόγου χάρη η ενασχόληση με μια καινούρια δραστηριότητα.

Το πιο σημαντικό είναι ότι, όταν τα άτομα αποφασίσουν να εμπλακούν πιο ενεργά σε δραστηριότητες, είναι πιο πιθανό να μην εξαρτώνται από τους άλλους προκειμένου να αισθανθούν ικανοποίηση, ενώ μέσω της ευχαρίστησης που απορρέει από αυτές, είναι πιθανότερο να μειώσουν το αίσθημα της δυστυχίας ή της κατάθλιψης, τα οποία σχετίζονται με τη μοναξιά.

Αποστασιοποίηση και Άρνηση

Η στρατηγική της αποστασιοποίησης και της άρνησης της μοναξιάς, συναντάται όταν τα άτομα, εξαιτίας του φόβου μήπως στιγματιστούν, δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν και να παραδεχθούν ότι υποφέρουν εξαιτίας της μοναξιάς τους. Έτσι, είτε βρίσκονται σε μια συνεχή προσπάθεια άρνησης, είτε επιλέγουν να αποστασιοποιηθούν από τα αισθήματα της αποτυχίας, του πόνου και της ανησυχίας, που η μοναξιά συνεπάγεται.

Η κατάχρηση ουσιών, ο αλκοολισμός καθώς και η εσκεμμένη αποφυγή κοινωνικής αλληλεπίδρασης, αποτελούν συνήθεις πρακτικές αυτής της κατηγορίας. Τα άτομα προκειμένου να προστατέψουν τον εαυτό τους από μια ενδεχόμενη αποτυχία, μέσω της συναναστροφής τους με τους άλλους, προτιμούν να κρατούν αποστάσεις ασφαλείας από αυτούς.

Αν και αυτού του είδους η στρατηγική καταφέρνει να κατευνάσει το επώδυνο συναίσθημα, εν τούτοις δε φαίνεται να επαρκεί ώστε να αντιμετωπιστεί η μοναξιά σε μια πιο μακροπρόθεσμη βάση. Απεναντίας, δεν είναι καθόλου απίθανο, με αυτό τον τρόπο, το άτομο να οδηγηθεί σε επιπλέον προβλήματα.