Δεν μιλάω στους γονείς μου…

Δεν μιλάω στους γονείς μου… Σήμερα καταπιάνομαι με αυτό το δύσκολο κι επώδυνο ζήτημα: Με την έλλειψη επικοινωνίας ανάμεσα σε ενήλικα παιδιά και γονείς. Πιο συγκεκριμένα μιλάω για την απόφαση κάποιων ανθρώπων να διακόψουν την επικοινωνία με την οικογένεια τους. Τι γίνεται λοιπόν μ’ αυτό το ζήτημα; Συμβαίνει συχνά; Για ποιους λόγους συμβαίνει; Θα μπορούσε ν’ αποφευχθεί; Τι σημαίνει αυτό για τα παιδιά και τι για τους γονείς;

Από την Φανή Τράικου  Ψυχολόγο (MSc) – Mindfulness Coach / psychologynow 

Δεν μιλάω στους γονείς μου… Και όχι, δεν αναφέρομαι στην έλλειψη συνεννόησης που λίγο-πολύ μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε σχέση, πόσο μάλλον σε μια σχέση γονέα-παιδιού. Μιλάω για την πραγματική, κυριολεκτική διακοπή επικοινωνίας ανάμεσα σε κάποιους ενήλικες και τους γονείς τους.

Πιο συγκεκριμένα μιλάω για την απόφαση κάποιων ανθρώπων να διακόψουν την επικοινωνία με την οικογένεια τους. Τι γίνεται λοιπόν μ’ αυτό το ζήτημα; Συμβαίνει συχνά; Για ποιους λόγους συμβαίνει; Θα μπορούσε ν’ αποφευχθεί; Τι σημαίνει αυτό για τα παιδιά και τι για τους γονείς;

Καταρχάς, να ξεκαθαρίσουμε κάτι: Σε καμία περίπτωση δεν είναι ευχάριστη εξέλιξη και κατάληξη η απόφαση απομάκρυνσης του παιδιού από την οικογένεια του. Σ’ έναν ιδανικό κόσμο όλα τα ενήλικα παιδιά θα ‘πρεπε να μπορούν να συνυπάρχουν χωρίς πρόβλημα κοντά στους ώριμους συναισθηματικά γονείς τους. Επειδή όμως ο κόσμος στον οποίο ζούμε κάθε άλλο παρά ιδανικός είναι, πρέπει να δούμε την αλήθεια κατάματα και με ψυχραιμία προκειμένου να βγάλουμε μερικά όσο το δυνατόν πιο ασφαλή συμπεράσματα.

Οι λόγοι για τους οποίους ένας ενήλικας δε θέλει πια να μιλάει στους γονείς του μπορεί να είναι πολλοί. Ίσως οι γονείς να μη χειρίστηκαν σωστά πολλά – πάρα πολλά – πράγματα στο παρελθόν, ίσως το παιδί μεγάλωσε ηλικιακά αλλά ακόμη δεν έχει στη διάθεση του τα κατάλληλα στοιχεία για να κατανοήσει αν οι γονείς του θέλουν όντως το καλό του ή όχι. Το θέμα είναι χαοτικό και ακόμη και σε βιβλίο δε θα μπορούσαν ν’ αναλυθούν όλα τα πιθανά σενάρια, οι λόγοι και οι παράμετροι που μπορεί να παίξουν ρόλο σε μια τέτοια απόφαση. Κάθε περίπτωση πρέπει να κρίνεται ατομικά και με βάση συγκεκριμένα στοιχεία και δεδομένα. Η προσεκτική κριτική θεώρηση των πραγμάτων δεν πρέπει να σταματά ποτέ ειδικά όταν μιλάμε για μια περίπλοκη ανθρώπινη σχέση, όπως αυτή του γονέα-παιδιού.

Εγώ σήμερα θα απομονώσω μια συγκεκριμένη κατηγορία ενήλικων παιδιών τα οποία δε θέλουν – ή δεν αντέχουν πια να έχουν – επικοινωνία με την οικογένεια τους.

Μη σας φανεί περίεργο αλλά τουλάχιστον στον κοινωνικό μου περίγυρο είναι μεγάλο το ποσοστό των ατόμων που λίγο πριν ή λίγο μετά τα τριάντα τους επεδίωξαν να σταματήσουν για μικρό ή πολύ μεγάλο διάστημα τη συχνή επικοινωνία και επαφή με την οικογένεια τους. Δεν ξέρω αν φταίει η εποχή που ζούμε, οι σχέσεις που αλλάζουν, το μοντέλο οικογένειας που διευρύνεται – και κατά τη γνώμη μου πρέπει να διευρυνθεί κι άλλο. Όποιος κι αν είναι ο λόγος στη σημερινή εποχή ένας άνθρωπος που νιώθει πιο ανεξάρτητος οικονομικά ή νοητικά, πιο εύκολα θα κάνει την επανάσταση του (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό) απέναντι στον οικογενειακό του περίγυρο.

Κι αν αναρωτιέστε ποιος ο λόγος να επαναστατήσει κανείς, οι λόγοι είναι αναρίθμητοι αλλά ας αναφέρω μερικούς εδώ: Μακρόχρονη καταπίεση, σωματική ή ψυχολογική και λεκτική κακοποίηση, διαρκή προσπάθεια ελέγχου (του γονιού πάνω στο παιδί), ψυχολογικοί εκβιασμοί, προσωπικές προσβολές και υποτίμηση, οικονομική ή συναισθηματική εκμετάλλευση κι ένα σωρό άλλοι λόγοι που σίγουρα κάπου συναντιούνται, αλληλοσυνδέονται και αλληλοσυμπληρώνονται με όλα τα παραπάνω.

Εξάλλου μια δυσλειτουργική σχέση δεν είναι δυσλειτουργική εξαιτίας μόνο μιας κατάστασης, αλλά συνήθως συντελούν πολλά για να φτάσει το ποτήρι να ξεχειλίσει κι ένας ενήλικας να μη θέλει κοντά του την οικογένεια που τον μεγάλωσε.

Επειδή πολλοί που θα διαβάσουν αυτό το άρθρο – γονείς και παιδιά – θα μπουν στη διαδικασία ν’ αναρωτηθούν τι φρικτό μπορεί να έχει κάνει ένας γονιός ή μια οικογένεια έτσι ώστε το ενήλικο παιδί τους να μην αντέχει πια την παρουσία του(ς) στη ζωή του, θα πω το εξής: Δε χρειάζεται να φτάσει ένας γονιός στο έγκλημα για να θεωρηθεί κακός ή ακατάλληλος γονιός. Ξέρω πως οι περισσότεροι από εμάς συνδέουμε λίγο-πολύ το κακό με το παράνομο και το αντίστροφο. Κοιτάμε τις συμπεριφορές μας κι αν δε τις κρίνουμε ως εγκληματικές πράξεις θεωρούμε πως είναι εντάξει να εξακολουθούμε να τις πράττουμε. Αυτό όμως, όπως καταλαβαίνετε, δε μπορεί να είναι και (όλη) η αλήθεια.

Η συχνή ταύτιση του “ηθικού” και του “νόμιμου” δε μπορεί να είναι το μοναδικό δίπολο με βάση το οποίο κρίνουμε τις πράξεις μας. Επίσης, ας μην ξεχνάμε πως οι νόμοι τόσο από εποχή σε εποχή όσο κι από μέρος σε μέρος διαφέρουν ίσως και δραματικά: Κάποτε η μοιχεία θεωρούταν στο δυτικό κόσμο πέρα από ανήθικη και παράνομη. Πλέον εξακολουθεί να θεωρείται από πολλούς ανήθικη αλλά δε μπορείς να συλληφθείς επειδή απάτησες τον/την σύντροφο σου. Όλα αυτά βέβαια ισχύουν στο δυτικό κόσμο, καθώς στις αραβικές χώρες για παράδειγμα ξέρετε τι κάνουν στις μοιχαλίδες!

Έτσι λοιπόν “κακός” ή “ακατάλληλος” γονιός δεν είναι μόνο αυτός που πράττει κάτι ποινικά κολάσιμο.

Ακατάλληλος είναι ο γονιός που προσβάλλει ή μειώνει την αξία του παιδιού του λέγοντας του πως δεν αξίζει τίποτα. Άδικος και φοβισμένος πρώτα απ’ όλα με τον εαυτό του είναι εκείνος ο γονιός που πριν το παιδί του κάνει οποιαδήποτε προσπάθεια σε ο,τιδήποτε θελήσει εκείνος του ψιθυρίζει “Θ’ αποτύχεις”.

• Προβληματικόςείναι εκείνος ο γονιός που δε θ’ αναγνωρίσει ποτέ τις επιτυχίες του παιδιού του αλλά θα αναφέρεται για χρόνια στις αποτυχίες του.
• Αγχωτικόςκαι έντονα δυσάρεστος είναι εκείνος ο γονιός που πιέζει συνεχώς το παιδί του στις κατευθύνσεις που εκείνος επιθυμεί ή θεωρεί σωστές, πιστεύοντας πως έτσι φροντίζει για το καλό του παιδιού του.
• Τουλάχιστον επικίνδυνοςείναι εκείνος ο γονιός που μια ζωή προσπαθεί να πείσει το παιδί του πως από τότε που έγινε γονιός δεν έπραξε τίποτα για δικό του προσωπικό όφελος ενώ οι πράξεις του δείχνουν πως έχει εκμεταλλευτεί το παιδί του και οικονομικά αλλά και συναισθηματικά.
• Συναισθηματικά ανώριμοςείναι ο γονιός που θέλει το παιδί του συνεχώς κοντά του να το ελέγχει, να του ορίζει τη ζωή του, να το καθοδηγεί στο “σωστό” δρόμο γιατί βαθιά μέσα του γνωρίζει πως τα παιδιά του είναι μια οικονομική και συναισθηματική “επένδυση” για τα γεράματα του και χωρίς αυτά υποψιάζεται πως δε θα ‘χει με τίποτε άλλο αξιόλογο και ουσιαστικό ν’ ασχοληθεί.

Θέλετε επίσης ν’ ακούσετε μια άλλη μεγάλη αλήθεια; Ακατάλληλος γονιός μπορεί ν’ αποδειχθεί κάποιος που είναι γενικά ακατάλληλος κι ως άνθρωπος. Ως φίλος, ως σύντροφος, ως συνεργάτης, ως επαγγελματίας, ως μέλος μιας ομάδας. Μας αρέσει ή όχι πολύ δύσκολα θα γίνουμε σωστοί γονείς αν πρώτα δεν έχουμε πετύχει σε όλα τα υπόλοιπα. Πάντα αναρωτιόμουν πως ένας άνθρωπος χωρίς φίλους, χωρίς καλή κοινωνική ζωή, χωρίς καλές επαγγελματικές σχέσεις θα μπορέσει να γίνει σωστός γονιός; Αν υστερεί σε όλα τ’ άλλα είναι δυνατόν να έχει επάρκεια στο γονεϊκό του ρόλο;

Τι γίνεται λοιπόν με τους προβληματικούς γονείς; Γεννούν παιδιά τα οποία ανάλογα με τον χαρακτήρα που θα έχουν, τις περιβαλλοντικές επιρροές κι ένα σωρό άλλους παράγοντες θα βρεθούν κατά πάσα πιθανότητα να ζουν σ’ ένα απ’ τα παρακάτω σενάρια: Υποταγμένα και ασφαλώς φυλακισμένα στη φούσκα που κατασκεύασαν οι γονείς τους γι’ αυτά, για να καλύψουν όμως τις δικές τους ανάγκες και σε καμιά περίπτωση αυτές των παιδιών τους. Εναλλακτικά, θα ‘ρθει εκείνη η μέρα που θα σημάνει την αφύπνιση από το μακάριο λήθαργο τους και στο εξής δε θα σταματήσουν για το υπόλοιπο της ζωής τους ν’ αναρωτιούνται αν πρέπει να απομακρυνθούν απ’ την ίδια τους την οικογένεια. Μερικοί θα βρουν κάποτε το κουράγιο και τη δύναμη να το πράξουν. Άλλοι θα παραμείνουν “κοντά” για τους λόγους που θα επιλέξουν.

Σ’ αυτό το σημείο, θέλω να μιλήσω στο ενήλικο παιδί εκεί έξω που πήρε την απόφαση ν’ απομακρυνθεί από την οικογένεια του:

Μπορεί να μην το πιστεύεις αλλά ξέρω πώς αισθάνεσαι. Τον τρόπο που κοιτάνε τα μάτια σου τον είδα προηγουμένως σε δεκάδες άλλα ζευγάρια μάτια. Τ’ αναγνωρίζω πια εύκολα αυτά τα βλέμματα. Μπορεί να μοιάζουν φοβισμένα μα εγώ ξέρω πως είναι πονεμένα αλλά και γενναία. Ακόμη και να μην τον ξέρω, τον φαντάζομαι τον μακρύ δρόμο που βάδισες μέχρι να συνειδητοποιήσεις τόσα ώστε να φτάσεις να πεις: “Τέρμα, δε μπορώ εγώ να ζω έτσι”.

Ξέρω πόσες φορές έκλαψες, πόση μοναξιά ένιωσες, πόσο πολύ αναρωτήθηκες αν άξιζες την αγάπη ή όχι. Αν διαβάζεις αυτό το άρθρο και ξέρεις ότι μιλάω για ‘σένα, τότε βρίσκεσαι κάπου αλλού, όχι στο μέρος που μεγάλωσες, και βάζω στοίχημα πως νιώθεις πιο ήρεμος/η αλλά και υπεύθυνος/η για τον εαυτό σου απ’ ότι στο παρελθόν. Μόνο και μόνο γι’ αυτό θέλω να σου πω ένα μεγάλο “Μπράβο” σαν αυτό που ίσως δεν άκουσες ποτέ ως τώρα. Αξίζεις όλα τα “Μπράβο” του κόσμου γιατί αποφάσισες να φύγεις και να βάλεις τους δικού σου κανόνες. Κατάλαβες πως τη ζωή σου δε μπορείς να τη ζήσεις κοντά σ’ εκείνους που δε σε θεώρησαν δώρο στη δική τους ζωή.

Πολύ σωστά επέλεξες να φύγεις και να βρεις – με το δύσκολο τρόπο – την αξιοπρέπεια που σου στέρησαν εκείνοι που πρώτοι έπρεπε να σου παρέχουν. Λυπάμαι πραγματικά γι’ αυτό που σου συνέβη αλλά δε λυπάμαι εσένα. Εσύ δεν αξίζεις λύπηση αλλά μόνο θαυμασμό και σεβασμό. Κι αυτά να ξέρεις δε στα χαρίζει κανένας, τα κερδίζεις. Ήδη τα κέρδισες, μην το ξεχνάς αυτό! Δεν ξέρω να σου πω αν η οικογένεια σου θα καταλάβει ποτέ αυτό που σου έκανε και πότε ακριβώς θα ‘ρθει αυτή η μέρα της συνειδητοποίησης, αλλά νομίζω πως ήδη ξέρεις πως δεν έχεις χρόνο κι άλλη ενέργεια να περιμένεις να γίνει το θαύμα.

Αν τελικά γίνει ποτέ, τότε λογικά θα είσαι ο/η πρώτος/η που θα το μάθεις. Επειδή όμως υπάρχει και η πιθανότητα να μη συμβεί, μην καθυστερείς άσκοπα. Ψάξε να βρεις και να δώσεις αγάπη στο λίγο χρόνο που σου δόθηκε. Αυτόν που οι γονείς σου σού πρόσφεραν αλλά δεν ήξεραν να σου δείξουν πώς να τον ζήσεις πραγματικά.