Θερμική καταπόνηση: Τι είναι και τι σημαίνει για τον ανθρώπινο οργανισμό

Η θερμική καταπόνηση προκαλείται από το απότομο κρύο ή την απότομη ζέστη που είναι έντονα τα τελευταία χρόνια. Πόσο επηρεάζουν όμως οι καιρικές εναλλαγές τον ανθρώπινο οργανισμό;

Η θερμική καταπόνηση (στρες) προκαλείται στον ανθρώπινο οργανισμό στην προσπάθεια του να προσαρμοστεί στο εξωτερικό του περιβάλλον. Όταν αυτός αισθάνεται πολύ υψηλότερη ή ψυχρότερη  από το επιθυμητό θερμοκρασία.

Τα τελευταία χρόνια, ο καιρός παίζει με τις θερμοκρασίες και από τις ασυνήθιστα υψηλές πέφτει σε ασυνήθιστα χαμηλές.

Η αίσθηση που προκαλείται από αυτές τις απότομες διακυμάνσεις στον ανθρώπινο οργανισμό δεν εξαρτάται μόνο από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Εξαρτάται και από τον συνδυασμό της με άλλες μετεωρολογικές παραμέτρους. Μεγάλο ρόλο παίζουν η υγρασία, η ταχύτητα του ανέμου, η ακτινοβολία και η φυσιολογία του ανθρώπινου σώματος, αναφέρει το meteo.

Τι είναι και πώς διαμορφώνεται ο δείκτης θερμικής καταπόνησης;

Η θερμική καταπόνηση είναι η αντίδραση του ανθρώπινου οργανισμού στην εξωτερική θερμοκρασία, όταν αυτή είναι υψηλότερη ή χαμηλότερη από την επιθυμητή.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 100 χρόνων, η μέση θερμοκρασία της γης έχει αυξηθεί περίπου κατά 1°C. Το αποτέλεσμα αυτής της κλιματικής αλλαγής, είναι η επικράτηση εξαιρετικά θερμών ή κρύων ημερών και νυχτών, με δυσμενείς επιπτώσεις για την υγεία των ανθρώπων. Περισσότερο διατρέχουν κίνδυνο θερμικής καταπόνησης, όσοι εκτίθενται πολύ ώρα σε εξωτερικές θερμοκρασίες.

Στο πολύ κρύο  

Στις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες η θερμική καταπόνηση εκφράζεται με προβλήματα όπως υποθερμία ή σωματικές βλάβες από το κρύο και το πάγωμα. Ως επακόλουθο δημιουργείται διατάραξης του φυσιολογικού ρυθμού θερμορύθμισης του οργανισμού. Επιπλέον συνδέεται και με διάφορα ατυχήματα.

Στη πολύ ζέστη

Η θερμική καταπόνηση στην έντονη ζέστη εκφράζεται με προβλήματα που σχετίζονται με την έκθεση σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Η θερμοπληξία, η συγκοπή από τη θερμότητα, η θερμική εξάντληση και οι θερμικές κράμπες είναι τα συνηθέστερα.

Το θερμικό στρες μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στη φυσιολογική  λειτουργία του σώματος. Έτσι, όταν υπάρχουν απότομες αυξομειώσεις της εξωτερικής θερμοκρασίας πρέπει να ελέγχεται η σωματική θερμοκρασία με συστήματα θέρμανσης ή ψύξης.

Ιδιαίτερα ευάλωτοι είναι οι άνθρωποι άνω των 60 ετών, όσοι έχουν υποκείμενα ή χρόνια νοσήματα και όσοι λαμβάνουν ειδική φαρμακευτική αγωγή.

Για την αντιμετώπιση της θερμικής καταπόνησης καλό είναι να τηρούνται όλα τα απαραίτητα μέτρα των ειδικών, αλλά και να ενημερωνόμαστε από τους μικροκλιματικούς δείκτες κάθε περιοχής.

Δύο είναι τα βασικά ερωτήματα

1. Πως υπολογίζουμε τη θερμική καταπόνηση;

Ο Παγκόσμιος Δείκτης Θερμικού Κλίματος (UTCI, °C) είναι ένας θερμικός δείκτης που ενσωματώνει όλες τις μετεωρολογικές παραμέτρους που προαναφέρθηκαν και χρησιμοποιείται ευρέως για την εκτίμηση της θερμικής καταπόνησης λόγω ζέστης ή κρύου. H θερμοκρασία που υπολογίζεται από τον UTCI μπορεί να αντιστοιχηθεί σε μια κατηγορία κλίμακας θερμικής καταπόνησης (στρες) που κυμαίνεται από ακραία καταπόνηση λόγω κρύου μέχρι ακραία καταπόνηση λόγω ζέστης (Πίνακας 1). Για παράδειγμα, θερμοκρασία UTCI από 26 °C μέχρι 32 °C αντιστοιχεί στην κατηγορία «μέτρια καταπόνηση λόγω ζέστης» ενώ από -13 °C μέχρι 0 °C στην κατηγορία «μέτρια καταπόνηση λόγω κρύου».

Πίνακας 1. Κλίμακα εκτίμησης θερμικής καταπόνησης (στρες)

Για την εκτίμηση της θερμικής καταπόνησης στην Ελλάδα, ο δείκτης UTCI υπολογίστηκε από μετεωρολογικά δεδομένα υψηλής ανάλυσης (~10 km) της βάσης δεδομένων ERA5-Land της ευρωπαϊκής υπηρεσίας Copernicus για την περίοδο 1991 – 2020.

2. Ποια είναι η γεωγραφική κατανομή του δείκτη θερμικής καταπόνησης;

Για να αντιληφθούμε καλύτερα πως κατανέμεται γεωγραφικά στη χώρα μας ο δείκτης UTCI, υπολογίσαμε το ποσοστό των ωρών στις οποίες μια περιοχή επηρεάζεται από θερμική καταπόνηση, τόσο το καλοκαίρι όσο και το χειμώνα.

Ο χάρτης στην Εικόνα 1 παρουσιάζει το ποσοστό των ωρών με τουλάχιστον μέτρια καταπόνηση λόγω ζέστης (UTCI>26°C) για τους θερινούς μήνες (Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο) σε όλη την Ελλάδα.

Τη θερινή περίοδο το ποσοστό των ωρών με τουλάχιστον μέτρια θερμική καταπόνηση λόγω ζέστης (UTCI>26°C) κυμαίνεται από 18,4% έως 60,7% (μέση τιμή = 42,2%). Το ελάχιστο παρατηρείται στα νησιά των Κυκλάδων (π.χ. Νάξος) και το μέγιστο στην Κεντρική Μακεδονία (π.χ. περιοχή Σερρών), Κεντρική Ελλάδα (π.χ. περιοχή Λάρισας και Φθιώτιδας) και Πελοπόννησο (π.χ. περιοχές Αργολίδας και Λακωνίας).

Εικόνα 1. Χωρική κατανομή του ποσοστού (%) των ωρών με τουλάχιστον μέτρια θερμική καταπόνηση λόγω ζέστης (UTCI>26°C) για τη θερινή περίοδο 1991–2020.

Ο χάρτης στην Εικόνα 2 παρουσιάζει το ποσοστό των ωρών με τουλάχιστον μέτρια καταπόνηση λόγω κρύου (UTCI<0°C) για τους χειμερινούς μήνες (Δεκέμβριο, Ιανουάριο, Φεβρουάριο) σε όλη την Ελλάδα.

Τη χειμερινή περίοδο το ποσοστό των ωρών με τουλάχιστον μέτρια θερμική καταπόνηση λόγω κρύου (UTCI<0°C) κυμαίνεται από 8,7% έως 72,5% (μέση τιμή = 42,7%). Το ελάχιστο παρατηρείται σε περιοχές της Κρήτης και στα Δωδεκάνησα ενώ τα μέγιστα σε περιοχές της Θράκης και της Δυτικής Μακεδονίας. Είναι αξιοσημείωτο ότι η θερμική καταπόνηση λόγω κρύου είναι αυξημένη και στα νησιά του Βορείου Αιγαίου και στις Κυκλάδες, όχι τόσο λόγω της θερμοκρασίας αέρα, αλλά κυρίως λόγω της αυξημένης σχετικής υγρασίας και των ισχυρών ανέμων, καταδεικνύοντας τη χρησιμότητα εφαρμογής θερμικών δεικτών οι οποίοι λαμβάνουν υπόψη τους συνδυασμό τεσσάρων μετεωρολογικών παραμέτρων.

Εικόνα 2. Χωρική κατανομή του ποσοστού (%) των ωρών με τουλάχιστον μέτρια θερμική καταπόνηση λόγω κρύου (UTCI<0°C) για τη χειμερινή περίοδο 1991–2020.

* Η μελέτη υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου BIOCLIMATE-GR (Grant Agreement: G-2212-65296) που  χρηματοδοτείται από το European Climate Foundation.