Ψυχολογία
Εργασιακός εκφοβισμός: Γιατί οι περισσότεροι δεν κάνουν τίποτα
Ο εργασιακός εκφοβισμός είναι κάτι που ίσως τον έχουν βιώσει οι περισσότεροι στον χώρο εργασίας τους. Γιατί δεν επεμβαίνουμε σε μια τέτοια κατάσταση και που οφείλεται αυτή η απραξία;
Ο εργασιακός εκφοβισμός μπορεί να είναι μια κατάσταση που μπορεί να την έχουμε βιώσει ως θύμα ή ως παρατηρητές. Οι παρατηρητές του εργασιακού εκφοβισμού όμως σε συναδέλφους γιατί δεν επεμβαίνουν;
Φανταστείτε ότι είστε στη δουλειά και γίνεστε μάρτυρας επανειλημμένου εκφοβισμού από έναν συνάδελφο προς έναν άλλον. Τι θα κάνατε;
Σε πολλούς από εμάς αρέσει να σκεφτόμαστε ότι θα επεμβαίναμε για να τον σταματήσουμε.
Έρευνες όμως δείχνουν ότι οι περισσότεροι εργαζόμενοι που γίνονται μάρτυρες καταστάσεων εκφοβισμού, είναι απλοί παρατηρητές. Οι γνωστοί ως παρατηρητές δεν ανταποκρίνονται με τρόπους που θα βοηθούσαν το θύμα.
Αντιθέτως, μέχρι και 60% των εργαζομένων σε κάποια μέρη αναφέρουν ότι δεν κάνουν τίποτε όταν γίνονται μάρτυρες εκφοβισμού. Όμως γιατί συμβαίνει αυτό και τι συνέπειες έχει;
Πρόσφατες έρευνες μας δίνουν σημαντικά στοιχεία.
Ο εκφοβισμός στον εργασιακό χώρο συμβαίνει όταν ένας εργαζόμενος υφίσταται επανειλημμένες συμπεριφορές που παρενοχλούν, αποκλείουν ή επηρεάζουν αρνητικά την εργασία του. Αυτό μπορεί να κυμαίνεται από προφανείς ενέργειες φυσικής βίας ως πιο αμφιλεγόμενη συμπεριφορά, όπως κοροϊδία, προσβολή ή κοινωνικό αποκλεισμό ενός ανθρώπου.
Ο εκφοβισμός μπορεί να επηρεάσει σοβαρά την ψυχική και σωματική υγεία των θυμάτων, με ακραίες περιπτώσεις που οδηγούνται σε αυτοτραυματισμό ή αυτοκτονία. Κατά μέσο όρο, ο εκφοβισμός στον χώρο εργασίας επηρεάζει περίπου το 15% των ανθρώπων, αν και κάποιοι τομείς, όπως η υγειονομική περίθαλψη και η ανώτερη εκπαίδευση αναφέρουν υψηλότερα ποσοστά.
Ο αντίκτυπος της απραξίας
Ο εργασιακός εκφοβισμός θεωρήθηκε παραδοσιακά ως θέμα απλώς μεταξύ του θύματος και του εκφοβιστή και αντιμετωπίστηκε ανάλογα. Ο εκφοβισμός όμως συχνά συμβαίνει μπροστά σε άλλους. Οι έρευνες δείχνουν ότι μέχρι και το 83% των εργαζομένων σε κάποιους οργανισμούς αναφέρουν ότι γίνονται μάρτυρες εκφοβισμού στην εργασία. Αυτό είναι ανησυχητικό. Η διαπίστωση εκφοβισμού μπορεί να βλάψει την ευεξία των παρατηρητών, προκαλώντας φόβο για τον τρόπο που μπορεί να τους μεταχειριστούν στο μέλλον.
Αλλά ο τρόπος που ανταποκρίνονται οι παρατηρητές μπορεί είτε να βοηθήσει ή να χειροτερέψει την κατάσταση για τα θύματα. Σε πρόσφατη μελέτη, ζητήθηκε από εργαζόμενους σε ένα μεγάλο πανεπιστήμιο να απαντήσουν ερωτήσεις σχετικά με τις εμπειρίες τους στον εκφοβισμό, ως θύμα ή ως παρατηρητής.
Φανερώθηκε πως:
Τα θύματα εκφοβισμού βίωσαν λιγότερο πόνο όταν είχαν παρατηρητές που παρενέβησαν ενεργά. Αντιθέτως, θύματα σε ομάδες με παρατηρητές που δεν έκαναν τίποτε βίωσαν μεγαλύτερες σωματικές και ψυχολογικές βλάβες.
Αυτό συμβαίνει επειδή τα θύματα σε αυτές τις καταστάσεις δεν πρέπει να αντιμετωπίσουν μόνο τον εκφοβισμό, αλλά επίσης να κατανοήσουν γιατί οι άλλοι δεν ανταποκρίνονται, το οποίο προσθέτει επιπλέον στρες. Υπάρχει η εντύπωση ότι οι παρατηρητές είναι κρίσιμοι στη βοήθεια δημιουργίας μιας εργασιακής κουλτούρας κατά του εκφοβισμού.
Οι ερευνητές πρότειναν ότι οι αντιδράσεις των παρατηρητών στον εργασιακό εκφοβισμό μπορεί να κατηγοριοποιηθεί με δύο τρόπους: ενεργός έναντι παθητικού και δημιουργικός έναντι καταστροφικού.
Ο πρώτος περιγράφει πόσο προνοητική είναι η αντίδραση στην αντιμετώπιση της κατάστασης εκφοβισμού, ενώ ο δεύτερος δείχνει αν η αντίδραση γίνεται με πρόθεση τη βελτίωση ή την επιδείνωση της κατάστασης για τους στόχους.
Αυτό δίνει τέσσερις τύπους παρατηρητών.
1. Υπάρχουν οι ενεργοί-δημιουργικοί παρατηρητές που επιζητούν άμεσα και προνοητικά να βελτιώσουν την κατάσταση εκφοβισμού μέσω, για παράδειγμα, της αναφοράς του εκφοβιστή ή της αντιπαράθεσης μαζί του.
2. Επίσης υπάρχουν παθητικοί-δημιουργικοί παρατηρητές που δεν «επιλύουν» άμεσα τον εκφοβισμό, αλλά ακούνε ή συμπάσχουν με τον στόχο.
3. Από την άλλη πλευρά, οι παθητικοί-καταστροφικοί παρατηρητές τυπικά αποφεύγουν τον εκφοβισμό και «δεν κάνουν τίποτε». Ενώ αυτό μπορεί να ακούγεται άκακο σε κάποιους, οι στόχοι μπορεί να βλέπουν την παθητικότητα ως ανοχή στις πράξεις του νταή.
4. Τέλος, οι ενεργοί-καταστροφικοί παρατηρητές επιδεινώνουν ενεργά την κατάσταση εκφοβισμού, για παράδειγμα, παίρνοντας ανοιχτά το μέρος του εκφοβιστή ή στήνοντας καταστάσεις όπου ο εκφοβιστής μπορεί να ενοχλήσει άτομα. Τελικά γίνονται δευτερεύοντες εκφοβιστές.
Η ψυχολογία πίσω από την παρατήρηση
Γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι δεν παρεμβαίνουν όταν γίνονται μάρτυρες σε κάτι που γνωρίζουν ότι είναι λάθος ή επιβλαβές; Η πιο γνωστή θεωρία που εξηγεί το φαινόμενο, γνωστό ως «αντίδραση των παρευρισκομένων», είναι εμπνευσμένη από τη δολοφονία της Κίτυ Τζενοβέζε.
Η Κίτυ ήταν μια νέα γυναίκα τη δεκαετία του 1960 στη Νέα Υόρκη, η οποία μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου έξω από την πολυκατοικία που βρισκόταν το διαμέρισμά της ενώ 38 κάτοικοι παρακολουθούσαν από τα παράθυρά τους. Αρχικά, αναφέρθηκε ότι κανένας δεν παρενέβη ούτε κάλεσε την αστυνομία, δείχνοντας παθητικές-καταστροφικές αντιδράσεις, αν και αυτή η ιστορία και η θεωρία αμφισβητήθηκαν.
Παρόλα αυτά, το φαινόμενο φαίνεται να ισχύει σε πιο αμφιλεγόμενες καταστάσεις, όπως εκφοβισμό, που δεν συνιστούν επείγον ιατρικό περιστατικό.
Η «αντίδραση των παρευρισκομένων» εξηγεί τις πράξεις τους προτείνοντας ότι οι άνθρωποι είναι λιγότερο πιθανό να βοηθήσουν όταν υπάρχουν άλλοι άνθρωποι παρόντες.
Αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε λιγότερο προσωπικά υπεύθυνοι να ενεργήσουμε, ειδικά σε αμφιλεγόμενες καταστάσεις.
Ένα άλλο πρόσφατο άρθρο, προσπάθησε να εισχωρήσει βαθύτερα στις ψυχολογικές διαδικασίες που βρίσκονται στη βάση της συμπεριφοράς των παρατηρητών. Ο εκφοβισμός συχνά είναι υποκειμενικός, με τους ανθρώπους να ερμηνεύουν την ίδια κατάσταση διαφορετικά. Οπότε, προσπάθησαν οι ερευνητές να κατανοήσουν ποιες ερμηνείες οδηγούν σε ενεργές-εποικοδομητικές αντιδράσεις, οι οποίες είναι οι πιο βοηθητικές.
Για να προκύψουν ενεργές-εποικοδομητικές αντιδράσεις, οι εργαζόμενοι πρέπει να αντιλαμβάνονται ότι το συμβάν είναι αρκετά σοβαρό για να απαιτεί παρέμβαση.
Αυτό όμως μπορεί να είναι αμφίσημο: για παράδειγμα, η επιπόλαιη παρατήρηση είναι απλά ένα αστείο ή κάτι επιβλαβές;
Στη συνέχεια, οι εργαζόμενοι πρέπει να αντιληφθούν ότι το θύμα δεν αξίζει αυτό που του συμβαίνει. Οι εργασιακές σχέσεις είναι περίπλοκες και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως όταν η ομαδική απόδοση είναι κρίσιμη, οι εργαζόμενοι μπορεί να μην εγκρίνουν όταν οι άλλοι κάνουν λάθη ή τους ξεβολεύουν και μπορεί να θεωρήσουν ότι η κακομεταχείριση είναι δικαιολογημένη.
Τέλος, οι εργαζόμενοι πρέπει να αντιληφθούν ότι είναι ικανοί να παρέμβουν αποτελεσματικά. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που οι εργαζόμενοι επιθυμούν να δράσουν αλλά δεν αισθάνονται ικανοί να το κάνουν, όπως όταν ο νταής είναι προϊστάμενος, ή αν προηγούμενες απόπειρες παρέμβασης απέτυχαν.
Πώς μπορούμε να αναλάβουμε δράση
Ενώ δεν υπάρχει μια λύση που να ταιριάζει σε όλους για να ενθαρρύνουμε την παρέμβαση των παρευρισκόμενων, υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να βοηθηθείτε να κατανοήσετε την κατάσταση του θύματος και αισίως να γίνετε ένας ενεργός εποικοδομητικός παρευρισκόμενος. Οι έρευνες δείχνουν ότι η αντιμετώπιση της κατάστασης από μια άλλη οπτική γωνία ή από μια άλλη άποψη μπορεί να είναι επωφελής.
Πειράματα έχουν δείξει ότι οι συμμετέχοντες που τους ζητείται να υιοθετήσουν την οπτική γωνία του δράστη είναι λιγότερο πιθανό να συμφωνήσουν ότι υπάρχει παράπτωμα σε σχέση με συμμετέχοντες που τους ζητείται η οπτική γωνία του θύματος.
Οι οργανισμοί παίζουν κρίσιμο ρόλο στη διακοπή του εκφοβισμού και ιδανικά θα πρέπει να έχουν πολιτικές κατά του εκφοβισμού που είναι εύκολα προσβάσιμες από τους εργαζόμενους. Αυτές οι πολιτικές θα πρέπει να προσδιορίζουν ξεκάθαρα τι συνιστά εκφοβισμό και να έχουν διαφανείς, εμπιστευτικές διαδικασίες για την αναφορά συμβάντων που είτε βιώνονται άμεσα ή παρατηρούνται.
Οι πολιτικές και οι πρωτοβουλίες κατά του εκφοβισμού θα πρέπει να έχουν τη στήριξη της ανώτερης διοίκησης. Αυτό θα βοηθήσει τελικά τους εργαζόμενους να αισθανθούν ασφαλείς να μιλήσουν.
Είναι σημαντικό, οι οργανισμοί να προσπαθήσουν να εντοπίσουν τις ρίζες του εκφοβισμού και αν υπάρχει κάτι που μπορούν να αλλάξουν να το μειώσουν. Για παράδειγμα, ο μεγάλος φόρτος εργασίας και η κακή επικοινωνία μπορεί να συμβάλλουν σε μια κουλτούρα εκφοβισμού.
Οι οργανισμοί των οποίων τα μέλη μπορούν να στοχαστούν επάνω στις προβληματικές περιοχές μπορούν στη συνέχεια να προχωρήσουν στις κατάλληλες κινήσεις για να τις αντιμετωπίσουν. Αυτό όχι μόνο θα μπορούσε να μειώσει τον εκφοβισμό αλλά μπορεί επίσης να βελτιώσει τη συνολική εργασιακή ευεξία.
