Γιατί πληγώνουμε αυτούς που αγαπάμε;

Οι βίαιες συμπεριφορές μπορεί να εμφανιστούν όταν ο εγκέφαλος κωδικοποιεί τους οικείους ως “άλλους”.

Η βίαιη συμπεριφορά και η πρόκληση οποιασδήποτε μορφής βλάβης σε έναν άλλον άνθρωπο αποτελεί μία μάστιγα. Ωστόσο, η βία που εκδηλώνεται στους δικούς μας ανθρώπους, μοιάζει να αποτελεί ένα διαφορετικό, περίπλοκο φαινόμενο που… χρήζει εκτεταμένης διερεύνησης.

Το ερώτημα λοιπόν που προσπαθεί να απαντήσει η παρακάτω ερευνητική προσπάθεια από τον χώρο της νευροψυχολογίας είναι: Γιατί οι άνθρωποι πληγώνουν εκείνους που υποτίθεται ότι νοιάζονται;

Οι ερωτικοί σύντροφοι είναι οικείοι. Μοιραζόμαστε μαζί τους έναν δεσμό και μια εγγύτητα που είναι ξεχωριστά για τη σχέση μας. Σύμφωνα με ένα φαινόμενο που ονομάζεται “αλληλεπικάλυψη εαυτού-άλλου” (self-other overlap) η οικειότητα δεν αποτελεί μια καθαρά μεταφορική έννοια, καθώς όσο μια σχέση αναπτύσσεται και τα άτομα έρχονται πιο κοντά, ξεκινά η διαδικασία ενσωμάτωσης στοιχείων στον έναν σύντροφο από τον άλλον.

Το φαινόμενο “αλληλεπικάλυψης εαυτού-άλλου” εντοπίζεται στο μέσο προμετωπιαίο φλοιό (MPFC), ο οποίος εδράζει στο κέντρο του μετώπου, με το κατώτερο σημείο του να τοποθετείται ανάμεσα στα μάτια και το υψηλότερο στην κορυφή του μετώπου. Ο MPFC έχει αρκετές λειτουργίες, με μία από τις βασικότερες τη διαφοροποίηση του εαυτού από τους άλλους. Πιο συγκεκριμένα, στο κάτω μέρος του MPFC πραγματοποιείται η επεξεργασία και η αποθήκευση στοιχείων που αφορούν στα προσωπικά δεδομένα του ατόμου, ενώ στο άνω μέρος οι πληροφορίες εκείνες που σχετίζονται με τους άλλους. Συνεπώς, η ανάπτυξη οικειότητας και η ενεργοποίηση της διαδικασίας αλληλεπικάλυψης εαυτού-άλλου, οδηγεί σε μετατόπιση από το ανώτερο μέρος του MPFC στο κατώτερο, δηλαδή δομείται μια γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ του εαυτού και του άλλου.

Μια πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Neuroscience, επιχείρησε να ελέγξει αν αυτού του είδους η διαδικασία αλληλεπικάλυψης, σε εγκεφαλικό επίπεδο, δύναται να βοηθήσει στη βαθύτερη κατανόηση της εμφάνισης βίαιων συμπεριφορών εντός των ερωτικών σχέσεων. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 61 φοιτητές, ηλικίας 18-22 ετών, με ποσοστό ανδρών 28%.

Οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να συμπληρώσουν ένα πλήθος ερωτηματολογίων, στα οποία εμπεριέχονταν μετρήσεις σχετικά τις κακοποιητικές συμπεριφορές που είχαν εμφανίσει στη ζωή τους (για παράδειγμα: έχουν πετάξει πράγματα στο/στη σύντροφό τους, έχουν πιέσει ή σπρώξει, έχουν χτυπήσει). Έπειτα οι συμμετέχοντες υποβλήθησαν σε μαγνητική τομογραφία, με σκοπό να μετρηθεί η εγκεφαλική δραστηριότητα ενώ προσπαθούσαν να ολοκληρώσουν μια ηλεκτρονική δοκιμασία απέναντι σε κάποιον “ξένο”. Κατά τη διάρκεια αυτής της άσκησης, οι συμμετέχοντες προκλήθηκαν επανειλημμένως από τον ξένο, μέσω δυνατών και δυσάρεστων θορύβων τους οποίους οι συμμετέχοντες έπρεπε να ακούσουν.

Από τα ευρήματα φάνηκε ότι τα άτομα που είχαν διαπράξει κάποια βίαιη συμπεριφορά απέναντι σε κάποιον/α σύντροφο, στο παρελθόν, είχαν διαφορετική εγκεφαλική δραστηριότητα σε σχέση με τους συμμετέχοντες που δεν είχαν εκδηλώσει τέτοια συμπεριφορά. Πιο συγκεκριμένα, από τα αποτελέσματα της μαγνητικής τομογραφίας (MRI) φάνηκε ότι ο μέσος προμετωπιαίος φλοιός (MPFC) των ατόμων με βίαιη συμπεριφορά αντιλαμβάνονταν τον ξένο ως άλλον, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους των οποίων η απόκριση ήταν πιο κοντά στον “εαυτό” τους.

Παρά το γεγονός ότι αυτές οι αντιδράσεις δεν αφορούσαν σε κάποιο στενό πρόσωπο των συμμετεχόντων, αναμένουμε ότι αυτές οι νευρωνικές προδιαθέσεις θα μπορούσαν να εκδηλωθούν σε και άλλα άτομα. Συνεπώς, υποθέτουμε ότι τα άτομα που έχουν την τάση να κατηγοριοποιούν αυτόματα τους ανθρώπους στην κατηγορία “άλλοι” είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν κακοποιητικές συμπεριφορές, γεγονός που δύναται να δημιουργήσει δυσκολίες στις στενές διαπροσωπικές τους σχέσεις. Σε αυτά τα άτομα μοιάζει να υπάρχει δυσκολία στη διαδικασία “αλληλεπικάλυψης εαυτού-άλλου”, με αποτέλεσμα να απουσιάζει ένας βασικός προστατευτικός παράγοντας και να αυξάνεται η εαυλωτότητα εμφάνισης βίαιων συμπεριφορών.

Τέλος, ενώ τα ανωτέρω ευρήματα προέκυψαν από ένα μικρό δείγμα συμμετεχόντων υποδηλώνουν ότι στις περιπτώσεις εκείνες που ο εγκέφαλος τοποθετεί τους άλλους απέναντι από τον εαυτό του, ειδικά όταν νιώθει ότι απειλείται, υπάρχει ο κίνδυνος έκφρασης βίαιων συμπεριφορών ακόμα και σε εκείνους με τους οποίους έχει δημιουργηθεί μια στενή διαπροσωπική σχέση. Οι προσπάθειες για τη μείωση αυτών των συμπεριφορών λαμβάνουν χώρα με παρεμβάσεις που ενισχύουν την διαδικασία “αλληλεπικάλυψης εαυτού-άλλου”, ειδικά υπό συνθήκες σύγκρουσης.

Έρευνα: Intimate partner violence perpetration corresponds to a dorsal-ventral gradient in medial PFC reactivity to interpersonal provocation
Απόδοση: Άννα Αποστολίδου, Κλινικός Ψυχολόγος
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr

Ακολούθησε το Design Magazine στο Twitter, στο Facebook και στο Instagram.