Βόλτα στο Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ και τα σκουριασμένα κομμάτια ιστορίας του. Part 1.

Σήμερα θα σας ξεναγήσουμε στο Κοσμοδρόμιο Μπαϊκονούρ στο Καζακστάν, ένα από τα πιο σημαντικά και ιστορικά σημεία της ανθρώπινης προσπάθειας για κατάκτηση του διαστήματος.

Το Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ (Kosmodrom Baykonur στα ρώσικα, Bayqoñir Ğariş Aylaği στα καζάκικα) είναι ένα διαστημοδρόμιο στο Καζακστάν. Είναι η πρώτη και μεγαλύτερη εγκατάσταση διαστημικών εκτοξεύσεων στον κόσμο. Βρίσκεται στις στέπες του Μπαϊκονούρ, περίπου 200 χλμ. ανατολικά της λίμνης Αράλης και βόρεια του ποταμού Syr Darya. Είναι κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό του Tyuratam και τοποθετείται περίπου στα 90 μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας. Στις ημέρες μας έχει ενοικιαστεί από την κυβέρνηση του Καζακστάν στη Ρωσία έως το 2050, με τη διοίκησή του να ασκείται από κοινού από τη Roscosmos State Corporation και τις ρωσικές αεροδιαστημικές δυνάμεις. Το σχήμα της ενοικιασμένης περιοχής είναι ελλειπτικό, μετρώντας 90 χλμ. ανατολικα-δυτικά επί 85 χλμ. βόρεια-νότια, με το κοσμοδρόμιο να βρίσκεται στο κέντρο. Αρχικά, είχε κατασκευαστεί από τη Σοβιετική Ένωση στα τέλη της δεκαετίας του 1950 ως βάση των επιχειρήσεων του σοβιετικού διαστημικού προγράμματος. Μέσω του τωρινού ρωσικού διαστημικού προγράμματος, το Κοσμοδρόμιο παραμένει πολυάσχολο διαστημοδρόμιο, με αμέτρητες εμπορικές, στρατιωτικές και επιστημονικές αποστολές να εκτοξεύονται από εκεί κάθε χρόνο, όπως και όλες οι επανδρωμένες ρωσικές διαστημικές πτήσεις φυσικά.

Τόσο το Sputnik 1, ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος, όσο και το Vostok 1, η πρώτη επανδρωμένη διαστημική πτήση, είχαν εκτοξευτεί από το Μπαϊκονούρ. Η εξέδρα εκτόξευσης που είχε χρησιμοποιηθεί και για τις δύο αποστολές μετονομάστηκε σε Gagarin’s Start (Η έναρξη του Gagarin) προς τιμήν του Ρώσου Σοβιετικού κοσμοναύτη Yuri Gagarin, χειριστή του Vostok 1 και πρώτου ανθρώπου στο διάστημα.

Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή, ώστε να γνωρίσουμε την ιστορία του Κοσμοδρομίου του Μπαϊκονούρ. Στις 12 Φεβρουαρίου 1955 η σοβιετική κυβέρνηση εξέδωσε διάταγμα για τη “Σειρά Δοκιμών Επιστημονικών Ερευνών Νο.5” (Scuentific Research Test Range No.5 στα αγγλικά, Nauchno-Issledovatel’skii Ispytatel’nyi Poligon N.5 NIIP-5 στα ρώσικα). Στην πραγματικότητα ιδρύθηκε στις 2 Ιουνίου 1955 και αρχικά προοριζόταν για κέντρο δοκιμών του πρώτου διηπειρωτικού βαλλιστικού πυραύλου (ICBM, Intercontinental Ballistic Missile), ονόματι R-7 Semyorka. Το ΝΙΙΡ-5 σύντομα επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει εγκαταστάσεις εκτόξευσης διαστημικών πτήσεων. Η τοποθεσία είχε επιλεγεί από τον Στρατηγό Vasily Voznyuk, που βρισκόταν υπό την επιρροή του Sergey Korolyov, αρχισχεδιαστή του R-7 ICBM και σύντομα άνθρωπο πίσω από το σοβιετικό διαστημικό πρόγραμμα. Η περιοχή έπρεπε να περιβάλλεται από πεδιάδες, καθώς το σύστημα τηλεχειρισμού απαιτούσε τότε λήψη αδιάκοπων σημάτων από επίγειους σταθμούς εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Επιπλέον, η τροχιά του πυραύλου έπρεπε να είναι μακριά από κατοικημένες περιοχές. Επίσης, είναι πλεονέκτημα να τοποθετείται μια θέση διαστημικών εκτοξεύσεων πιο κοντά στον Ισημερινό, καθώς η επιφάνεια της Γης έχει μεγαλύτερη περιστροφική ταχύτητα εκεί. Λαμβάνοντας αυτούς τους περιορισμούς υπόψη, η επιτροπή επέλεξε το Tyuratam, ένα χωριό στην καρδιά της στέπας του Καζακστάν. Τα έξοδα κατασκευής των εγκαταστάσεων εκτόξευσης και τα αρκετά εκατοντάδες χιλιόμετρα καινούργιων δρόμων και σιδηροδρομικών γραμμών, έκαναν το Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ ένα από τα πιο δαπανηρά έργα υποδομής που είχαν αναλάβει οι Σοβιετικοί. Μια πόλη υποστήριξης κατασκευάστηκε γύρω από τις εγκαταστάσεις για να προσφέρει κατοικίες, σχολεία και άλλες υποδομές για τους εργαζόμενους. Έγινε κανονική πόλη το 1966 και ονομάστηκε τότε Lelinsk.

Στις 5 Αυγούστου 1957, ένα αμερικανικό αναγνωριστικό-κατασκοπευτικό αεροσκάφος μεγάλου υψομέτρου τύπου Lockheed U-2 Dragon Lady “ανακάλυψε” και φωτογράφισε για πρώτη φορά το πεδίο δοκιμών του Tyuratam.

Όσον αφορά το όνομα Μπαϊκονούρ και την προέλευσή του, υπάρχουν αντικρουόμενες πηγές. Κάποιες από αυτές αναφέρουν ότι μόλις το 1961 (σ.σ. Μετά την επιτυχή πτήση του Gagarin) επιλέχτηκε επίτηδες το όνομα για να μπερδέψει τη Δύση και να την οδηγήσει λανθασμένα σε ένα σημείο περίπου 320 χλμ. βορειοανατολικά από το κέντρο εκτόξευσης, τη μικρή πόλη ορυχείων του Μπαϊκονούρ, κοντά στην πόλη Jezkazgan. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι Μπαϊκονούρ ήταν το όνομα της περιοχής του Tyuratam πριν καν δημιουργηθεί εκεί το Κοσμοδρόμιο. Η βασική υποστηρικτική πόλη Leninsk μετονομάστηκε σε Μπαϊκονούρ στις 20 Δεκεμβρίου 1995 από τον τότε Πρόεδρο της Ρωσίας, Boris Yeltsin.

Στα χρόνια ζωής του Κοσμοδρομίου, η ύπαρξή του δημιούργησε πολλές κόντρες και αντιθέσεις. Μία από τις πιο σημαντικές υποθέσεις αφορούσε την επίδραση του Κοσμοδρομίου στο περιβάλλον. Ο Ρώσος επιστήμονας Afanasiy Ilich Tobonov ερεύνησε μαζικούς θανάτους ζώων τη δεκαετία του 1990 και συμπέρανε ότι οι μαζικοί θάνατοι πουλιών και άλλων ειδών άγριας ζωής στη Δημοκρατίας της Sakha, παρατηρούνταν μόνο κοντά στα ίχνη πτήσης των διαστημικών πυραύλων που εκτοξεύονταν από το Μπαϊκονούρ. Τα νεκρά άγρια και οικόσιτα ζώα συνήθως αποτεφρώνονταν, και οι συμμετέχοντες στις αποτεφρώσεις, του ίδιου του Tobonov συμπεριλαμβανομένου, όπως και των αδερφών του και γηγενών κατοίκων του χωριού του, όλοι τελικά πέθαναν από εγκεφαλικό ή καρκίνο. Το 1997, το Υπουργείο Άμυνας της Ρωσικής Ομοσπονδίας άλλαξε το ίχνος πτήσης και αφαίρεσε τις εκτινασσόμενες πυραυλικές εξέδρες κοντά στην περιφέρεια του Nyurbinsky της Ρωσίας.

Η επιστημονική βιβλιογραφία συνέλεξε αρκετά δεδομένα που επιβεβαίωναν τις δυσμενείς επιδράσεις των πυραύλων στο περιβάλλον και την υγεία του πληθυσμού. Το Heptyl ή UDMH (Unsymmetrical Dimethylhydrazine, Ασυμμετρική Διμεθυλυδραζίνη), ένα καύσιμο που χρησιμοποιούνταν στους ρωσικούς πυραυλικούς κινητήρες, θεωρείται ιδιαίτερα τοξικό. Είναι ένας από τους λόγους των όξινων βροχών και του καρκίνου στον τοπικό πληθυσμό κοντά στο Κοσμοδρόμιο. Ο Valery Yakovlev, εκ των επικεφαλής του Εργαστηρίου Ερευνών του Οικοσυστήματος της Κρατικής Επιστημονικής Ένωσης Εφαρμοσμένης Οικολογίας “Kazmechanobr”, επισημαίνει: «Οι επιστήμονες έχουν αποδείξει τον ακραίο χαρακτήρα της καταστροφικής επίδρασης του διαστημικού κέντρου του Μπαϊκονούρ στο περιβάλλον και τον πληθυσμό της περιοχής. 11.000 τόνοι από διαστημικά παλιοσίδερα, μολυσμένα από ιδιαιτέρως τοξικό Heptyl, είναι ακόμα πεταμένα εκεί όπου έπεφταν από τους πυραύλους». Έτσι, το Κοσμοδρόμιο, κάποτε καμάρι της Σοβιετικής Ένωσης, είναι στις ημέρες μας στόχος του θυμού των οικοακτιβιστών του Καζακστάν.

Επειδή όμως το κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις, δε θα πρέπει επ’ ουδενί να ξεχάσουμε το ρόλο του Κοσμοδρομίου του Μπαϊκονούρ στην προσπάθεια του ανθρώπου να ξεφύγει από τα όρια της Γης και να κατακτήσει το διάστημα. Ας απαριθμήσουμε μερικές από τις πολλές ιστορικές πτήσεις που απογειώθηκαν από το Μπαϊκονούρ: 1) Ο πρώτος λειτουργικός διηπειρωτικός βαλλιστικός πύραυλος. 2) Ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος, Sputnik 1, στις 4 Οκτωβρίου 1957. 3) Το πρώτο διαστημόπλοιο που ταξίδεψε κοντά στη Σελήνη, Luna 1, στις 2 Ιανουαρίου 1959. 5) Η πρώτη επαναδρωμένη πτήση που μπήκε σε τροχιά γύρω από τη γη, Vostok 1 με χειριστή τον Yuri Gagarin, στις 12 Απριλίου 1961. 6) Η πτήση της πρώτης γυναίκας στο διάστημα, της Ρωσίδας κοσμοναύτη Valentina Tereshkova, το 1963. 14 κοσμοναύτες από άλλες 13 χώρες, όπως την τότε Ταεχοσλοβακία, την τότε Ανατολική Γερμανία, την Ινδία και τη Γαλλία, ξεκίνησαν τις διαστημικές διαδρομές τους από εδώ, όπως και αμερικανορωσικά πληρώματα που συμμετείχαν στο πρόγραμμα Intercosmos. Το 1960, ένας πρωτότυπος βαλλιστικός πύραυλος τύπου R-16, εξερράγη πριν την εκτόξευση, σκοτώνοντας πάνω απο 100 ανθρώπους.

Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, το ρωσικό διαστημικό πρόγραμμα συνέχισε να λειτουργεί από το Μπαϊκονούρ υπό την αιγίδα της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών. Η Ρωσία επεδίωκε να νοικιάσει για 99 χρόνια το Κοσμοδρόμιο, αλλά τελικά συμφώνησε για ενοικίαση 20 χρόνων με επιλογή 10ετούς επέκτασης, για 115 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο. Στις 8 Ιουνίου 2005 το ρωσικό ομοσπονδιακό συμβούλιο επικύρωσε συμφωνία Ρωσίας-Καζακστάν επεκτείνοντας την ενοικίαση του διαστημοδρομίου από τη Ρωσία μέχρι το 2050. Η τιμή ενοικίασης, που παρέμεινε στα 115 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο, είναι πηγή μακροχρόνιας έριδας μεταξύ των δύο χωρών. Στην προσπάθειά της να μειώσει την εξάρτησή της από το Μπαϊκονούρ, η Ρωσία κατασκευάζει το Κοσμοδρόμιο Vostochny στο Amur Oblast, με προοπτική ολοκλήρωσης το 2018.

Με την αρχική απόσυρση του αμερικανικού προγράμματος διαστημοπλοίων (Space Shuttle Program) το 2003, με την καταστροφή του Columbia και του πληρώματός του, το Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ ήταν το μοναδικό μέρος εκτόξευσης για αποστολές προς το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, χρησιμοποιόντας ρωσικά διαστημόπλοια. Μετά το 2011 και τον οριστικό τερματισμό του Αμερικανικού Προγράμματος Διαστημοπλοίων, τα ρωσικά διαστημόπλοια είναι πλέον τα μοναδικά μέσα με τα οποία οι αστροναύτες μπορούν να ταξιδέψουν στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, κάνοντας το Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ τη μοναδική τοποθεσία εκτόξευσης που χρησιμοποιείται για επανδρωμένες αποστολές στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (International Space Station).

Αυτό θα είναι το τέλος του πρώτου μέρους της περιήγησης στο Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ. Στο δεύτερο μέρος θα αναλύσουμε την τοποθεσία των εκτοξευτήρων αλλά και θα παρουσιάσουμε τους σκουριασμένους θησαυρούς που βρίσκονται κρυμμένοι στα εγκαταλελειμμένα υπόστεγα του διαστημοδρομίου.

Editor: Ματθαίος Μπλούφας

Κάντε like στη σελίδα μας στο Facebook για να μαθαίνετε όλα τα νέα και τις δημοσιεύσεις μας!