Εικόνα 1 Ο κύκλος παραγωγής ερυθροποιητίνης και ερυθρών αιμοσφαιρών
Τα ερυθρά αιμοσφαίρια είναι τα κύτταρα που βρίσκονται στο αίμα σε αφθονία και παράγονται στον μυελό των οστών. Κυκλοφορούν στο αίμα περίπου 115 ημέρες και στη συνέχεια μεταφέρονται στο συκώτι όπου διασπώνται. Όταν δεν υπάρχει σταθερή πρόσληψη θρεπτικών συστατικών, τα ερυθρά αιμοσφαίρια παραμορφώνονται ή πεθαίνουν σε πολύ γρήγορο ρυθμό, με αποτέλεσμα ο οργανισμός να μην μπορεί τόσο γρήγορα να τα αντικαταστήσει.
Επιπλέον, τα ερυθρά αιμοσφαίρια είναι συνδεδεμένα με την αιμοσφαιρίνη (πρωτεΐνη). Η δράση της αιμοσφαιρίνης είναι να μεταφέρει το οξυγόνο στους ιστούς καθώς και να δίνει το χαρακτηριστικό χρώμα του αίματος.
Πού παράγεται και ποιος ο ρόλος της;
Η ερυθροποιητίνη παράγεται στα νεφρά και διεγείρει τους ιστούς του σώματος. Η διέγερση των ιστών από την ερυθροποιητίνη έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή και την προστασία των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Τα χαμηλά επίπεδα ερυθρών αιμοσφαιρίων σχετίζονται με αναιμία.
Είναι ακόμη ασαφές το πως παράγεται και ελέγχεται η ερυθροποιητίνη απο το σώμα. Ωστόσο, όταν το οξυγόνο στους ιστούς μειώνεται, η παραγωγή ερυθροποιητίνης αυξάνεται και όταν τα επίπεδα οξυγόνου είναι στα φυσιολογικά, τα επίπεδα της ευθροποιητίνης μειώνονται. Αυτό παρατηρείται συνήθως όταν κάποιος μετακινείται σε μεγαλύτερο υψόμετρο, όπου η πίεση του αέρα είναι χαμηλότερη και το αίμα απορροφά λιγότερο οξυγόνο. Σε αυτή την περίπτωση η ερυθροποιητίνη αυξάνεται. Οι διαδικασίες που προκαλούν αυτήν την αλλαγή δεν είναι ακόμη γνωστές.
Υπάρχουν άτομα που πιθανόν να υποφέρουν από υπερβολική ποσότητα ή από έλλειψη ερυθροποιητίνης στο αίμα. Τα υψηλά επίπεδα της ορμόνης εμφανίζονται συχνά όταν το σώμα παρουσιάζει χρόνια χαμηλά επίπεδα οξυγόνου στο αίμα. Όταν συμβεί αυτό, ο οργανισμός θα αυξήσει κατά πολύ τον αριθμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων με συνέπεια να προκαλέσει πολυκυτταραιμία. Αυτό μπορεί να προκαλέσει ακίνδυνα αλλά και σοβαρά προβλήματα υγείας. Ακίνδυνα προβλήματα θεωρούνται: η φαγούρα, η ζάλη, πόνος στις αρθρώσεις και κόπωση. Σοβαρά προβλήματα υγείας που πιθανόν να προκληθούν με την πολυκυτταραιμία είναι: εγκεφαλικό επεισόδιο και το έμφραγμα του μυοκαρδίου.Τα χαμηλά επίπεδα ερυθροποιητίνης εμφανίζονται όταν κάποιος πάσχει από χρόνιες παθήσεις των νεφρών. Ο χαμηλός αριθμός ερυθροκυττάρων προκαλεί αναιμία. Tα συμπτώματα περιλαμβάνουν κόπωση, δύσπνοια, αυξημένο καρδιακό ρυθμό και ζάλη.
Γιατί χρησιμοποιείται από τους αθλητές;
Κατά την άσκηση, ενεργοποιούνται δύο από τα πιο σημαντικά όργανα του σώματος: η καρδιά και οι πνεύμονες. Οι πνεύμονες δίνουν οξυγόνο στο σώμα για να του δώσουν ενέργεια και απομακρύνουν το διοξείδιο του άνθρακα (το απόβλητο που προκύπτει κατά την παραγωγή ενέργειας). Η καρδία διοχετεύει το οξυγόνο στους μύες που κάνουν την άσκηση. Κατά την άσκηση, οι μύες λειτουργούν πιο έντονα, το σώμα χρησιμοποιεί περισσότερο οξυγόνο και παράγει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα. Δηλαδή ο αθλητής χρειάζεται περισσότερο οξυγόνο στο σώμα του για να έχει καλύτερη απόδοση. Η μεταφορά οξυγόνου θα γίνει μέσω των ερυθρών αιμοσφαιρών που έχουν συνδεδεμένη την αιμοσφαιρίνη (υπεύθυνη για την μεταφορά οξυγόνου). Όπως προ- ανάφερα τα ερυθρά αιμοσφαίρια παράγονται απο την ερυθροποιητίνη. Άρα αυξημένη ερυθροποιητίνη συνεπάγεται με αυξημένα ερυθρά αιμοσφαίρια, αυξημένη μεταφορά οξυγόνου στους μυείς και καλύτερη αθλητική απόδοση.
Πιο συγκεκριμένα για να επιτευχθεί αυξημένη ερυθροποιητίνη στο σώμα πρέπει ο αθλητής να αλλάξει κλίμα, να μεταφερθεί σε περιοχή με μεγαλύτερο υψόμετρο ή να γίνει ντόπινκ ερυθροποιητίνης (πιο αποτελεσματική μέθοδος). Το ντόπινκ ερυθροποιητίνης γίνεται ενέσιμα. Με αυτό το τρόπο αυξάνεται η μάζα των ερυθρών αιμοσφαιρίων και της αιμοσφαιρίνης του σώματος. Άρα το αίμα μπορει να μεταφέρει περισσότερο οξυγόνο στους μυείς και ο αθλητής αποκτά περισσότερη αντοχή, λιγότερη κούραση και κατα συνέπεια του δίνει περισσότερες πιθανότητες να νικήσει τον αντίπαλο του.
Για το πιο πάνω λόγο- επεξήγηση οι αθλητές καταλήγουν να χρησιμοποιούν την απαγορευτική μέθοδο (ντόπινκ ερυθροποιητίνης) για να αυξήσουν την ερυθροποιητίνη στο σώμα τους. Το ντόπινκ με την ερυθροποιητίνη γίνεται με ενέσεις κάτω απο το δέρμα. Η ορμόνη δημιουργήθηκε το 1990 και χορηγείται με ιατρική συνταγή μόνο σε ασθενείς που τη χρειάζονται όπως οι ασθενείς με νεφρική ανεπάρκεια, καρκίνος κ.α.
Η ερυθροποιητινή απαγορεύεται στους αθλητές διότι εκτός του ότι δεν είναι δίκαιος ανταγωνισμός η χρήση της επιφέρει ανεπιθύμητες παρενέργειες.
Ποιες οι παρενέργειές της;
- Πονοκέφαλος
- Υψηλή πίεση του αίματος
- Πρήξιμο
- Πυρετός
- Ζάλη
- Ναυτία
- Θρόμβωση
- Εγκεφαλικό επεισόδιο
- Καρδιακή ανακοπή
- Καρδιακή ανεπάρκεια
- Έμφραγμα μυοκαρδίου
- Θάνατος
Πώς ανιχνεύεται;
Οι εθνικές και διεθνείς αθλητικές αρχές απαγορεύουν τη χρήση ερυθροποιητίνης. Για το πιο πάνω λόγο γίνονται συχνοί έλεγχοι εντός και εκτός αγώνων. Οι έλεγχοι εντός αγώνων γίνονται κατά τη διάρκεια αθλητικών διοργανώσεων και οι εκτός γίνονται σε προπονήσεις. Στους ελέγχους εκτός αγώνων, οι αθλητές πιθανόν να ειδοποιούνται ότι θα ελεχθούν είτε προφορικά ή γραπτά. Υπάρχει το ενδεχόμενο να μην γίνει κάποια ειδοποίηση. Η μέθοδος αυτή είναι πιο αξιόπιστη για έλεγχο αντι-ντόπινκ.
Η ανίχνευση ερυθροποιητίνης γίνεται με:
- ανάλυση ούρων
- ανάλυση αίματος
Η διαδικασία της δειγματοληψιας γίνεται από εκπαιδευμένο προσωπικό. Τα δείγματα μεταφέρονται σε αναγνωρισμένα εργαστήρια από το WADA (παγκόσμιος οργανισμός αντι-ντόπινκ) ώστε τα αποτελέσματά τους να αναγνωρίζονται ως έγκυρα από τις αθλητικές αρχές.
Αναιμία και ερυθροποιητίνη στους καρκινοπαθείς
Η αναιμία εμφανίζεται όταν η αιμοσφαιρίνη του αίματος πέσει κάτω από τα φυσιολογικά όρια. Φυσιολογικές τιμές αιμοσφαιρίνης στις γυναίκες είναι 12- 16g/dl ενώ στους άντρες 16-18g/dl. Αυτό συμβαίνει όταν διαταράσσεται η ισορροπία μεταξύ καταστροφής και παραγωγής ερυθρών αιμοσφαιρίων όπου είναι συνδεδεμένη η αιμοσφαιρίνη. Με την εμφάνιση της αναιμίας ο ασθενής νιώθει κόπωση, αδυναμία και γενικότερα αλλάζει αρνητικά η ποιότητα ζωής του. Η αναιμία εμφανίζεται πολύ συχνά στους ασθενείς με καρκίνο.
Ο κυριότερος λόγος που οι καρκινοπαθείς εμφανίζουν αναιμία είναι η κατασταλτική επίδραση της χημειοθεραπείας στον μυελό των οστών ή και η ίδια η νόσος να προσβάλει τον μυελό των οστών και να οδηγεί σε μειωμένη παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων. Επίσης, η χημειοεθεραπεία μπορεί να επηρεάσει τα νεφρά με αποτέλεσμα να μην μπορούν να παράγουν ερυθροποιητίνη. Επιπλέον και η εκτεταμένη ακτινοβολία σε μεγάλα οστά μπορεί να καταστρέψει τον μυελό των οστών. Οι θεραπείες (χημειοθεραπεία/ακτινοθεραπεία) προκαλούν ναυτία, εμετό, ανορεξία που επηρεάζουν τη λήψη φαγητού. Με αποτέλεσμα οι ασθενείς να μην παίρνουν τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά και να εμφανίζουν αναιμία.
Η αντιμετώπιση της σοβαρής αναιμίας σε ασθενείς με καρκίνο είναι με μεταγγίσεις αίματος. Παρόλα αυτά, τα αποτελέσματα της είναι προσωρινά. Η χορήγηση ερυθροποιητίνη στη κλινική πράξη περιόρισε τις μεταγγίσεις και είναι κατάλληλη να χορηγηθεί σε άτομα που έχουν ήπια μέχρι σοβαρή αναιμία. Σκοπός της χορήγησης ερυθροποιητίνης είναι η αντικατάσταση των κατεστραμένων ερυθρών αιμοσφαιρίων με έτοιμα, η ενεργοποίηση την ερυθροποιητίνη του σώματος. Τα αποτελέσματα της χορηγούμενης ερυθροποιητίνης είναι πιο μόνιμα. Τα συμπτώματα της αναιμίας θα ξεκινήσουν να υποχωρούν μετά απο 3 εβδομάδες χορήγηση ερυθροποιητίνης.
Συμπέρασμα
Η ερυθροποιητίνη είναι μια γλυκοπρωτεινική ορμόνη που διεγείρει την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων στον μυελών των οστών. Τα χαμηλά επίπεδα ερυθρών αιμοσφαιρίων σχετίζονται με αναιμία. Ωστόσο η χρήση της ερυθροποιητίνης γίνεται απαγορρευτικά από τους αθλητές. Οι αθλητές χρησιμοποιούν ντόπινκ ερυθροποιητίνης για να έχουν περισσότερη αντοχή, λιγότερη κούραση και κατά συνέπεια τους δίνει περισσότερες πιθανότητες να νικήσουν τον αντίπαλο τους. Η ερυθροποιητινή απαγορεύεται στους αθλητές διότι εκτός του ότι δεν είναι δίκαιος ανταγωνισμός η χρήση της επιφέρει ανεπιθύμητες παρενέργειες. Για το λόγο αυτό γίνονται έλεγχοι εκτός και εντός αγωνιστικού χώρου. Νόμιμη χορήγηση ερυθροποιητίνης γίνεται μόνο σε ασθενείς που την χρειάζονται όπως οι νεφροπαθείς και οι καρκινοπαθείς. Η ερυθροποιητίνη είναι πολύ σημαντική σε ασθενείς με καρκίνο που υποφέρουν από αναιμία. Είναι μόνιμη και αποτελεσματική.
