Φθόνος: Ένστικτο ή μαθημένη στάση ζωής;

Από το PsychologyNow Team

Πώς τελικά μάθαμε να ζηλεύουμε και να φθονούμε; Ανθρώπινη εγγενής ιδιότητα – ένστικτο ή μαθημένη στάση ζωής;

Έντονη ζήλεια (για την υπεροχή ή την επιτυχία του άλλου), συχνά με την επιθυμία να του συμβεί κακό.
Συνώνυμο: Ζηλοφθονία. (Ορισμός από λεξικό της νέας Ελληνικής γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη).

Ήμασταν μικροί, παιδιά. Συνήθως εκεί αρχίζουν όλα. Ο Γιώργος είχε καλύτερο παιχνίδι από το δικό μας. Η Μαρία ήταν καλύτερη μαθήτρια και συνεχώς όλοι την επαινούσαν. Το πρώτο συναίσθημα ζήλειας που αισθανθήκαμε. Και μετά ο συμφοιτητής μας που κέρδισε υποτροφία, ο φίλος μας που βρήκε τη δουλειά των ονείρων μας, ο γείτονας που αγόρασε πολυτελές αυτοκίνητο. Και πάλι ζήλεια. Όμως ποιος παραδέχεται πως ζήλεψε;

Μάθαμε να συγκρινόμαστε με τους άλλους, να πρέπει να γίνουμε καλύτεροι γιατί δεν είμαστε αρκετά καλοί. Μάθαμε να είμαστε ανταγωνιστικοί για να επιβιώσουμε και παράλληλα να δεχόμαστε επικρίσεις: «Είναι απαράδεκτο να ζηλεύεις, είναι ανεπίτρεπτο να θες να είσαι ο καλύτερος» και πολλά άλλα.

Διπλά και αντιφατικά μηνύματα, από την οικογένεια, το σχολείο, την ίδια την κοινωνία στην οποία ζούμε.

Σε αυτό το σημείο, σημασία έχει ο διαχωρισμός του φθόνου από τη ζήλεια, η οποία δεν περιλαμβάνει απαραίτητα την κακία και συνδέεται περισσότερο με την ανησυχία και τον φόβο του να χάσουμε κάτι που έχουμε, παρά του να επιθυμούμε κάποιος άλλος να πάθει κακό.

Ενδεχομένως, σε μια ήπια μορφή, η ζήλεια μπορεί να λειτουργήσει και ως κίνητρο για προσωπική ανέλιξη και εξέλιξη.

Ο φαύλος κύκλος του φθόνου που ακολουθείται συνήθως είναι ο εξής: Θυμός, ενοχή (για το ότι νιώσαμε φθόνο), μείωση της αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης. Και πάλι από την αρχή. Σε πολλές περιπτώσεις, δεν αντιλαμβανόμαστε καν εμείς οι ίδιοι πως βιώνουμε αισθήματα φθόνου, καθώς αυτό συμβαίνει ασυνείδητα.

Όπως λοιπόν και πολλά άλλα συναισθήματα, οφείλουμε να έρθουμε σε επαφή με τον εσωτερικό μας κόσμο, να αναγνωρίσουμε τον φθόνο ώστε μετέπειτα να τον διαχειριστούμε. Αιτίες του φθόνου, όπως προαναφέρθηκε, είναι σαφώς ελλείψεις και στερήσεις, υλικές και συναισθηματικές, κατά την παιδική ηλικία, αίσθηση παραμέλησης, είσπραξη αδιαφορίας από τους σημαντικούς άλλους, σύγκριση με τους άλλους δίνοντας έμφαση στη δική μας “κατωτερότητα” κλπ. Βέβαια ο φθόνος ενυπάρχει και στην ανθρώπινη φύση.

Παρά ταύτα οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι να τον αντιμετωπίσουμε όταν εμφανιστεί και όχι απλά να βρίσκουμε δικαιολογίες. Καλό είναι να “δουλέψουμε” με τον εαυτό μας έτσι ώστε να μην διαιωνίζονται αυτού του είδους τα συναισθήματα, τα οποία αρχικά φθείρουν εμάς τους ίδιους και μετέπειτα τους γύρω μας.

Διαχείριση του φθόνου
Ο φθόνος μπορεί να αντιμετωπιστεί με το να εστιάσουμε στον εαυτό μας και να δημιουργήσουμε προσωπικούς στόχους. Θέτοντας λοιπόν στόχους και εν συνέχεια επιτυγχάνοντάς τους αισθανόμαστε ικανοποίηση με τον εαυτό μας. Αποτέλεσμα αυτού είναι η αναπτέρωση της αυτοεκτίμησής μας. Το γεγονός αυτό μας κάνει να μην έχουμε πλέον την ανάγκη, να μην επιθυμούμε και να μην ευχόμαστε την αποτυχία των άλλων για να επιβεβαιωθούμε εμείς οι ίδιοι και να νιώσουμε καλύτερα από τη δυσκολία τους.

Ένας άλλος τρόπος, είναι η αποφυγή των συγκρίσεων και η εστίαση στη μοναδικότητά μας. Ο κάθε άνθρωπος ξεκινά από διαφορετική αφετηρία και με διαφορετικές προσλαμβάνουσες. Φυσικά οφείλουμε να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε όσα επιθυμούμε και όσα είναι δυνατό να αλλάξουν, όμως σημαντική είναι και η αποδοχή εκείνων που δεν αλλάζουν.

Πολλές φορές η ικανοποίηση έρχεται και όταν απολαμβάνουμε αυτά που διαθέτουμε, χωρίς να σκεφτόμαστε συνεχώς όσα δεν διαθέτουμε. Δεν είναι ανέφικτο και ακατόρθωτο, αρκεί να προσπαθούμε με σωστό και θεμιτό τρόπο. Επομένως, αντί να προσπαθούμε να γίνουμε καλύτεροι από τους άλλους, εύλογο θα ήταν να προσπαθήσουμε να γίνουμε καλύτεροι από την προηγούμενη εκδοχή του εαυτού μας.

[«Ο φθόνος είναι το έλκος της ψυχής», Σωκράτης]

[Ενόσω, λοιπόν, βρίσκονταν στον αγρό, επιτέθηκε ο Κάιν στον Άβελ τον αδελφό του και τον σκότωσε. (Γένεση 4:4-8).
Εξαιτίας του φθόνου έγινε ο πρώτος φόνος πάνω στη γη. Ο Κάιν σκότωσε τον Άβελ από ζήλεια, διότι διέκρινε ότι ο Θεός δεχόταν περισσότερο τη θυσία του αδελφού του.]

Συγγραφέας: Αγγελική Τσαγκαράκη / Ψυχολόγος

Ακολούθησε το Design Magazine στο Twitter, στο Facebook και στο Instagram.