Καλικάντζαροι. Μύθος ή πραγματικότητα;

Οι καλικάντζαροι είναι μια παλιά παράδοση του λαού μας. Σε κάθε τόπο, αλλά περισσότερο στα χωριά, υπάρχουν θρύλοι και έθιμα γύρω από αυτούς. Μερικοί πιστεύουν ότι είναι πνεύματα, άλλα καλά και άλλα κακά. Άλλοι πιστεύουν ότι είναι παράξενα όντα και ότι… τρυπώνουν στα σπίτια από τις καμινάδες. Εμφανίζονται τα Χριστούγεννα. Τις νύχτες πηγαίνουν και κλέβουν τα φαγητά που βρίσκουν. Όταν τελειώσουν το φαγητό τους αρχίζουν να χορεύουν. Όλοι οι χωρικοί, όταν νυχτώνει, φοβούνται να βγουν από το σπίτι τους μέχρι να έρθουν τα Φώτα, που ρίχνουν το σταυρό και οι καλικάντζαροι εξαφανίζονται. Τότε πάνε και ζούνε κάτω από τη γη. Και εμφανίζονται πάλι τα άλλα Χριστούγεννα.

Κατά διάφορες ελληνικές δοξασίες, οι καλικάντζαροι εμφανίζονται το δωδεκαήμερο μεταξύ των Χριστουγέννων και των Φώτων. Τις μέρες αυτές, σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία, τα «νερά είναι αβάφτιστα» και οι καλικάντζαροι βρίσκουν την ευκαιρία να το γλεντήσουν πάνω στη γη! Βγαίνουν από τη γη για να πειράξουν τους ανθρώπους και να τους ανακατέψουν τα σπίτια. Σκαρώνουν ένα σωρό φάρσες και αστεία στους ανθρώπους. Είναι κακά και πονηρά όντα, αλλά δεν μπορούν να κάνουν κακό στους ανθρώπους. Ανεβαίνουν στα δέντρα, πηδούν από στέγη σε στέγη σπάζοντας κεραμίδια. Κάνουν φασαρία, και ό,τι βρουν απλωμένα, τα ποδοπατούν. Οι καλικάντζαροι είναι και χορευταράδες, αρπάζουν όποιον βρουν τη νύχτα και τον στροβιλίζουν στο χορό μέχρι να πέσει λιπόθυμος, ο γνωστός χορός των καλικάντζαρων.

Είναι γνωστός ο μύθος που οι καλικάντζαροι όλο το χρόνο ροκανίζουν τον κορμό του δέντρου της γης. Κι ενώ πλησιάζουν να το κόψουν, έρχονται κατά τη διάρκεια του δωδεκαήμερου και ανεβαίνουν στη γη για να πειράξουν τους ανθρώπους. Μόλις τελειώσει το δωδεκαήμερο κατεβαίνουν πάλι στα έγκατα της γης και βλέπουν τον κορμό του δέντρου να είναι ξανά φυτρωμένος, οπότε αρχίζουν την προσπάθεια ροκανίσματος από την αρχή!

Τους καλικάντζαρους ο λαός τους φαντάζεται με διάφορες μορφές κατά περιοχή με κοινό χαρακτηριστικό την ασχήμια τους. Είναι κακομούτσουνοι και σιχαμένοι. Περιγράφονται κοντοί, μαυριδεροί, τριχωτοί, βρώμικοι, με ουρά, με μακριά χέρια και με κόκκινα μάτια. Είναι γνωστοί και σαν «καρκάντζαλοι», «καρκατζέλια», «κωλοβελόνηδες» κ.ά.

Η τροφή τους είναι κυρίως σκουλήκια, φίδια, ποντίκια κ.ά. Αλλά η πιο προσφιλής τροφή για τους καλικάντζαρους είναι το χοιρινό κρέας και κυρίως το πάχος, το οποίο όταν ψήνεται σκορπά μια πολύ ευωδιαστή μυρωδιά. Γι’ αυτό οι νοικοκυραίοι σκεπάζουν το χοιρινό με σπαράγγια. Το σπαράγγι όταν είναι τρυφερό είναι πολύ νόστιμο και τρώγεται, όταν όμως μεγαλώσει γίνεται πολύ σκληρό και αγκαθωτό και γι’ αυτό σκεπάζουν το χοιρινό για να μην πλησιάζουν οι καλικάντζαροι.

Σύμφωνα με την παράδοση, την παραμονή των Θεοφανίων οι νοικοκυρές τους «ζεματίζουν» από το λάδι που τηγανίζουν τα φαγητά. Όταν όμως πιάνουν κανέναν καλικάντζαρο, τον δένουν και τον υποχρεώνουν να μετρήσει τις τρύπες του κόσκινου, και μετά τους πνίγουν μέχρι θανάτου. Οι καλικάντζαροι εξαφανίζονται τα Φώτα με τον αγιασμό των νερών. Φεύγουν τότε λέγοντας: «Φεύγετε να φεύγωμε, τι έρχεται ο τρελόπαπας με την αγιαστούρα του και με τη βρεχτούρα του. Μας άγιασε, μας έβρεξε και μας, μας εκατέκαψε!». Με την αναχώρηση των καλικάντζαρων, η στάχτη από το τζάκι μαζεύεται και το τζάκι καθαρίζεται. Η στάχτη πετιέται σε μέρος απάτητο. Επίσης οι άνθρωποι πλένονται, το εικονοστάσι καθαρίζεται, και αλλάζουν το νερό στο καντήλι, γιατί οι καλικάντζαροι πέρα από τα προβλήματα που έχουν προξενήσει στους νοικοκυραίους έχουν μαγαρίσει και όλους τους χώρους.
 
Μύθος λοιπόν οι καλικάντζαροι ή πλάσματα που όντως υπήρχαν και χάθηκαν στις μέρες μας; Φαντασιώσεις ή αληθινά βιώματα; Οι παλαιότεροι τα έβλεπαν, τα φοβόντουσαν και πρόσεχαν να μη συναντηθούν μαζί τους. Εμείς οι νέοι με τη σύγχρονη ορθολογιστική σκέψη μας τα μετατρέψαμε σε παιδικό παραμύθι. Οι ήρωες αυτού του παραμυθιού όμως ίσως και να αποφάσισαν από μόνοι τους να μας εγκαταλείψουν…

Editor: Κωνσταντίνα Κ.

Κάντε μας like στο Facebook και στο Instagram για να μαθαίνετε όλα τα νέα και τις δημοσιεύσεις μας!